Agrafi: Yazmak, ABC Kadar Kolay Olmadığında

Agrafi nedir?

Yazmak için, birçok ayrı beceriyi yürütebilmeniz ve entegre edebilmeniz gerekir. Beyniniz dili işleyebilmelidir. Başka bir deyişle, düşüncelerinizi kelimelere dönüştürebilmelisiniz.

Şunları yapabilmeniz gerekir:

• Kelimeleri hecelemek için doğru harfleri seçmek.
• Harf dediğimiz grafik sembollerin nasıl çizileceğini planlamak.
• Fiziksel olarak harfleri, elinizle kopyalamak.

Harfleri kopyalarken, şimdi ne yazdığınızı görebilmeli ve bundan sonra ne yazacağınızı planlayabilmelisiniz. Agrafi, beyninizin yazma sürecine dahil olan herhangi bir alanı hasar gördüğünde veya yaralandığında ortaya çıkar. Hem sözlü hem de yazılı dil, beyindeki karmaşık şekilde birbirine bağlı sinir ağları tarafından üretildiğinden, agrafisi olan kişilerde genellikle başka dil bozuklukları da vardır. Agrafisi olan kişiler genellikle doğru okumakta veya konuşmakta zorluk çekerler.

Agrafi- Aleksi- Afazi

Agrafi, yazma yeteneğinin kaybıdır. Afazi genellikle konuşma yeteneğinin kaybını ifade eder. Aleksi ise bir zamanlar okuyabildiğiniz kelimeleri tanıma yeteneğinin kaybıdır. Bu nedenle aleksi’ye bazen “kelime körlüğü” denir.

Bu bozuklukların üçü de beyindeki dil işleme merkezlerinin hasar görmesinden kaynaklanır.

Agrafi Türleri Nelerdir?

Agrafinin nasıl göründüğü, beynin hangi bölgesinin hasar gördüğüne göre değişir. Agrafi iki geniş kategoriye ayrılabilir:

• Merkezi
• Çevresel

Yazma sürecinin hangi bölümünün bozulduğuna göre daha da alt bölümlere ayrılabilir.

Merkezi Agrafi

Merkezi agrafi; beynin dil, görsel veya motor merkezlerindeki işlev bozukluğundan kaynaklanan yazı kaybını ifade eder.

Yaralanmanın nerede olduğuna bağlı olarak, santral agrafisi olan kişiler anlaşılır kelimeler yazamayabilirler. Yazılarında sık sık yazım hataları olabilir veya sözdizimi sorunlu olabilir.

Merkezi agrafinin spesifik formları şunları içerir:

Derin Agrafi

Beynin sol parietal lobundaki bir yaralanma bazen sözcüklerin nasıl yazılacağını hatırlama yeteneğine zarar verir. Bu beceri, ortografik bellek olarak bilinir. Derin agrafi ile, bir kişi sadece bir kelimenin yazılışını hatırlamakta zorlanmaz, aynı zamanda kelimeyi nasıl “seslendireceğini” hatırlamakta da zorlanabilir. Bu beceri fonolojik yetenek olarak bilinir. Derin agrafi aynı zamanda anlamsal hatalarla da karakterize edilir- anlamları birbiriyle ilişkili olan kelimeleri karıştırmak- örneğin, deniz yerine denizci yazmak.

Bu bozukluk, insanların yazmanın yanı sıra okuma yeteneğini de kaybetmelerine neden olur. Bir kelimenin sesini çıkarabilirler, ancak artık ortografik hafızalarının kelimenin tek tek harflerinin depolandığı kısmına erişemezler. Sıra dışı yazımlara sahip sözcükler, genellikle daha basit yazım kalıplarını izleyen sözcüklerden daha sorunludur.

Leksikal Agrafi

Bu bozukluk, fonetik olarak yazılmayan kelimeleri heceleme yeteneğinin kaybını içerir. Bu tip agrafisi olan kişiler artık düzensiz kelimeleri heceleyemezler. Bunlar fonetik bir yazım sistemi yerine leksikal (sözcüksel) yazım sistemini kullanan kelimelerdir.

Fonolojik Agrafi

Bu bozukluk, leksikal agrafinin tersidir. Bir kelimeyi seslendirme yeteneği hasar görür. Bir kelimeyi doğru hecelemek için, fonolojik agrafisi olan bir kişinin ezberlenmiş yazımlara güvenmesi gerekir. Bu bozukluğa sahip kişiler, balık, sofra gibi somut anlamı olan kelimeleri yazarken daha az zorlanırken, inanç ve namus gibi soyut kavramları yazmakta zorlanırlar.

Gerstmann Sendromu

Gerstmann sendromu dört semptomdan oluşur:

• Parmak agnozisi (parmakları tanıyamama)
• Sağ-sol karışıklığı
• Agrafi
• Diskalkuli (toplama veya çıkarma gibi basit sayı işlemlerini gerçekleştirme yeteneğinin kaybı)

Sendrom, genellikle felç nedeniyle sol angular girustaki hasarın bir sonucu olarak ortaya çıkar. Ancak, aşağıdaki gibi durumlardan dolayı yaygın beyin hasarı ile de ilişkilendirilmiştir:

• Lupus (kelebek hastalığı)
• Alkolizm
• Karbon monoksit zehirlenmesi
• Kurşuna aşırı maruz kalma

Periferik (Çevresel) Agrafi

Periferik agrafi, yazma yeteneğinin kaybı anlamına gelir. Beyindeki hasardan kaynaklansa da yanlışlıkla motor fonksiyon veya görsel algı ile ilişkili gibi görünebilir. Kelimeleri oluşturmak için harfleri seçme ve birleştirme bilişsel yeteneğinin kaybını içerir.

Apraksik Agrafi

Bazen “saf” agrafi olarak adlandırılan apraksik agrafi, hala okuyup konuşabiliyorken yazma yeteneğinin kaybıdır. Bu bozukluk bazen beynin frontal lobunda, parietal lobunda veya temporal lobunda veya talamusta bir lezyon veya kanama olduğunda ortaya çıkar. Araştırmacılar, apraksik agrafinin beyninizin harflerin şekillerini çizmek için yapmanız gereken hareketleri planlamanıza izin veren bölgelerine erişiminizi kaybetmenize neden olduğuna inanıyor.

Görsel-Uzaysal Agrafi

Bir kişinin görsel-uzaysal agrafisi olduğunda, el yazısını yatay yazamayabilirler. Kelime parçalarını yanlış gruplayabilirler (örneğin, ben biriyim yerine nbe ribmiym yazmak). Veya yazılarını sayfanın bir çeyreğiyle sınırlayabilirler. Bazı durumlarda, bu tür agrafisi olan kişiler, kelimeleri yazarken harfleri atlar veya belirli harflere vuruş ekler. Görsel-uzaysal agrafi, beynin sağ yarıküresindeki hasarla ilişkilendirilmiştir.

Tekrarlayan Agrafi

Tekrarlayan agrafi olarak da adlandırılan bu yazma bozukluğu, insanların yazarken harfleri, kelimeleri veya kelimelerin bölümlerini tekrar etmelerine neden olur.

Yürütücü İşlev (Diseksekütif) Bozukluğu Agrafisi

Bu tip agrafi, afazi (konuşmada dili kullanamama) ve apraksik agrafi özelliklerine sahiptir. Parkinson hastalığı veya beynin ön lobunun hasar görmesi ile ilişkilidir. Yürütme görevleri olarak kabul edilen planlama, organize etme ve odaklanma ile ilgili yazma sorunları ile ilişkili olduğu için, bu tür yazma bozukluğuna bazen diseksekütif agrafi adı verilir.

Müzikal agrafi

Nadir olarak, bir zamanlar nasıl müzik yazılacağını bilen bir kişi, bir beyin hasarı nedeniyle bu yeteneğini kaybeder. 2000 yılında bildirilen bir vakada, beyin ameliyatı geçiren bir piyano öğretmeni hem kelime hem de müzik yazma yeteneğini kaybetti. Sözcük ve cümle yazma yeteneği sonunda düzeldi, ancak melodi ve ritim yazma yeteneği düzelmedi.

Agrafiye Ne Sebep Olur?

Beynin yazma sürecine dahil olan bölgelerini etkileyen bir hastalık veya yaralanma agrafiye yol açabilir. Dil becerileri, beynin baskın tarafının (baskın elinizin karşısındaki taraf), parietal, ön ve temporal loblarda çeşitli alanlarında bulunur. Beyindeki dil merkezlerinin birbirleri arasında dili kolaylaştıran sinirsel bağlantıları vardır. Dil merkezlerinin veya aralarındaki bağlantıların hasar görmesi agrafiye neden olabilir.

Agrafinin En Yaygın Nedenleri Şunlardır:

• Felç

Beyninizin dil bölgelerine giden kan akışı felç nedeniyle kesildiğinde, yazma yeteneğinizi kaybedebilirsiniz. Araştırmacılar, dil bozukluklarının sıklıkla inmenin bir sonucu olduğunu bulmuşlardır.

• Travmatik beyin hasarı

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), travmatik bir beyin hasarını “beynin işleyişini bozan kafaya çarpma, darbe veya sarsıntı” olarak tanımlar. İster duşta düşme, ister araba kazası, isterse futbol sahasında bir beyin sarsıntısı olsun, beynin dil alanlarını etkileyen bu tür yaralanmalar, geçici veya kalıcı agrafiye neden olabilir.

• Demans (bunama)

Bazı araştırmacılara göre, giderek kötüleşen agrafi, bunamanın en erken belirtilerinden biridir. Alzheimer dahil birçok bunama türü ile insanlar sadece yazılı olarak net bir şekilde iletişim kurma yeteneğini kaybetmekle kalmaz, aynı zamanda durumları ilerledikçe okuma ve konuşma ile ilgili sorunlar da geliştirebilirler. Bu genellikle beynin dil alanlarının atrofisi (daralması) nedeniyle oluşur.

Daha az yaygın lezyonlar

Lezyon, beyindeki anormal doku veya hasar alanıdır. Lezyonlar, göründükleri bölgenin normal işleyişini bozabilir.

Mayo Klinik’teki doktorlar, beyin lezyonlarını aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi nedene bağlar:

• Tümörler
• Anevrizma
• Bozuk damarlar
• Multipl skleroz ve inme gibi durumlar

Beynin yazmanıza yardımcı olan bir bölgesinde bir lezyon meydana gelirse, semptomlardan biri agrafi olabilir.

Agrafi nasıl teşhis edilir?

Bilgisayarlı tomografi (BT), yüksek çözünürlüklü manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve pozitron emisyon teknolojisi (PET) taramaları, doktorların dil işleme merkezlerinin bulunduğu beyin bölgelerindeki hasarı görmelerine yardımcı olur. Bazen değişiklikler belirsizdir ve bu testlerle tespit edilemez. Doktorunuz, yaralanmanız nedeniyle hangi dil süreçlerinin bozulmuş olabileceğini belirlemek için size okuma, yazma veya konuşma testleri verebilir.

Agrafinin tedavisi nedir?

Beyin hasarının kalıcı olduğu ciddi durumlarda, birinin önceki yazma becerisini tam olarak eski haline getirmek mümkün olmayabilir. Bununla birlikte, rehabilitasyon çeşitli farklı dil stratejilerini içerdiğinde, iyileşme sonuçlarının tek bir stratejinin kullanılmasından daha iyi olduğunu gösteren bazı araştırmalar var. 2013’te yapılan bir araştırma, agrafi ile aleksisi olan kişilerin, aynı metni harf harf yerine tüm kelimeleri okuyabilene kadar defalarca okudukları birden fazla tedavi seansı geçirdiklerinde yazma becerilerinin geliştiğini buldu. Bu okuma stratejisi, katılımcıların yazım hatalarını tespit etmelerine ve düzeltmelerine yardımcı olmak için bir yazım aracı kullanabilecekleri etkileşimli yazım alıştırmaları ile eşleştirildi.

Terapistler, insanların yeniden öğrenmelerine yardımcı olmak için görme kelime alıştırmaları, anımsatıcı cihazlar ve anagramların bir kombinasyonunu da kullanabilir. Aynı anda birden fazla alandaki eksiklikleri gidermek için heceleme ve cümle yazma alıştırmaları ve sözlü okuma ve heceleme alıştırmaları da kullanabilirler.

Diğer araştırmacılar, sözcük sesleri (fonemler) ve sesleri temsil eden harflerin (grafemler) farkındalığı arasındaki bağlantıları güçlendirmek için alıştırmalar kullanarak bazı başarılar elde etti. Bu yöntemler, insanları başa çıkma stratejileriyle donatmaya yardımcı olabilir, böylece beyindeki hasar geri döndürülemez olsa bile daha iyi çalışabilirler.

Not

Agrafi, önceden yazılı olarak iletişim kurma yeteneğinin kaybıdır. Şunlardan kaynaklanabilir:

• Travmatik beyin hasarı
• Felç
• Demans, epilepsi veya beyin lezyonları gibi sağlık durumlarıÇoğu zaman, agrafisi olan kişiler okuma ve konuşma becerilerinde de rahatsızlıklar yaşarlar.
• Bazı beyin hasarı türleri geri döndürülemez olsa da, insanlar daha doğru bir şekilde planlamayı, yazmayı ve hecelemeyi yeniden öğrenmek için terapistlerle çalışarak yazma becerilerinin bir kısmını yeniden kazanabilirler.

Diğer makalelerimize göz atmak için buraya tıklayabilirsiniz.

Makalenin orijinaline buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynakça

Ardila A, et al. (2006). Dysexecutive agraphia: A major executive dysfunction sign.

• Beeson PM, et al. (2010). A treatment sequence for phonological alexia/agraphia. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3522177/
• Fukui T, et al. (2008). Progressive agraphia can be a harbinger of degenerative dementia. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18068758
• Hux K, et al. (2019). Alexia and agraphia intervention following traumatic brain injury: A single case study. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31194917
• Johnson J, et al. (2017). Multi-step treatment for acquired alexia and agraphia (Part I): Efficacy, generalisation, and identification of beneficial treatment steps. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28421858
• Jung RE, et al. (2010). Gerstmann syndrome in Systemic Lupus Erythematosus: Neuropsychological, neuroimaging and spectroscopic findings.
  ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11788743
• Kim ES, et al. (2015). Treatment for alexia With agraphia following left ventral occipito-temporal damage: Strengthening orthographic representations common to reading and spelling. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4686312/
• Krishnan G. (2009). Apraxic agraphia: An insight into the writing disturbances of posterior aphasias. DOI: 10.4103/0972-2327.53082
• Marien P, et al. (2013). Apraxic dysgraphia in a 15-year-old left-handed patient: Disruption of the cerebello-cerebral network involved in the planning and execution of graphomotor movements. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22752975
• Mayo Clinic Staff (2018). Brain lesions. mayoclinic.org/symptoms/brain-lesions/basics/definition/sym-20050692
• Midorikawa M, et al. (2000). A case of musical agraphia. DOI: 10.1097/00001756-200009110-00045
• Nasios G, et al. (2019). From Broca and Wernicke to the neuromodulation era: Insights of brain language networks for neurorehabilitation. DOI:
  10.1155/2019/9894571
• Rapcsak S, et al (2013). Phonological alexia/agraphia reflects damage to the dorsal language pathway: Evidence from multimodal imaging.
  n.neurology.org/content/80/7_Supplement/S18.005
• TBI: Get the facts. (2019). cdc.gov/traumaticbraininjury/get_the_facts.html