Çocukluğun Erken Yıllarında Oyun Desteği: Otizmli Çocuklar İçin Özel Yöntemler

Otizmli Çocuklar ve Oyun Desteği

Şüphesiz ki, oyun oynamak çocukların gelişimi için hayati bir öneme sahip, özellikle de erken gelişim çağlarında. Büyüyen her çocuk için eğlenceli ve hayal güçlerini kullanmaları gereken oyunlar oynamak, hayatlarının oldukça doğal bir parçasıdır ancak otizm spektrum bozukluğu (ASD) olan çocuklarda, grup oyunu ve sosyal beceri edinimi bildiğimiz gibi ilerlemeyebilir.

Yine de oyun becerisi, otizmli çocukların gelişimsel dönüm noktalarını değerlendirirken unutulmaması gereken bir etkendir. Tedavi planları, her çocuğun tam potansiyeline ulaşmasına ve kişisel hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olarak şekilde hazırlanmalıdır.

Oyun Oynamanın Çocuk Gelişimine Etkisi Oyun oynamak; paylaşma, sıra alma ve sosyal etkileşim becerilerini geliştirir, ayrıca hayal güçlerini genişletir ve bilişsel esneklik sağlar. Fiziksel, ilişkisel ve iletişimsel faydalarının yanı sıra oyun oynamak, şunları da geliştirir:

• Ortak Dikkat ve Sözlü Olmayan İletişim Becerileri: İşaret ederek veya aynı şeye bakarak bir objeye ortak bir dikkat duymak (örneğin, bir uçağa işaret ederek veya bakarak bakıcısının, öğretmeninin ya da terapistinin ilgisini ona çekmek)
• Sosyal-Duygusal Karşılıklılık: İki veya daha fazla kişiyle sosyal iletişim kurmak (örneğin; paylaşma becerilerini geliştirmek, sıra-sıra oyun oynamak, özellikle çocukluğun son yıllarında ve ilkokul çağının başlarında akranlarıyla uzlaşmak)
• Paralel Oyun: Akranlarıyla bir arada – birlikte olmak zorunda değil – oynamak. (örneğin, akranıyla yan yana lego oynamak)
• Erken Taklit Becerileri: Çevresindekilerin davranışlarını kopyalamak (örneğin, “Lideri Takip Et” ya da “Simon Diyor ki” oynamak veya “Anneni Seviyorsan Alkışla” gibi hareket gerektiren şarkılarla taklit becerisini geliştirme)
• Fiziksel Dayanıklılık, İnce ve Kaba Motor Becerileri ve Zihinsel Sağlık: Oyunlar aracılığıyla zihin, beden ve ruh arasındaki bağı güçlendirmek
• Yeni Yetkinlikler ve Öz Yeterlilik Becerileri Öğrenme: Gerektiğinde yardım istemeyi öğrenerek kişisel hedeflerine ulaşma, öz güvenini yükseltme ve zorlukların üstesinden gelme
• Kişilik Gelişimi, Dil Edinimi ve Duygusal Gelişme: Bilişsel, ilişkisel becerileri, kelime dağarcığını ve sosyal etkileşim yeteneklerini geliştirme
• Liderlik Becerisi ve Bir Grubu İdare Edebilme: Başkalarıyla bir arada çalışabilme becerisini geliştirme, çatışmaları çözme ve günlük işlerin üstesinden gelebilme
• Öz Keşif, Karar Alma ve Dürtü Kontrol Becerileri: Grup oyunu ve bakış açısı alma becerilerini geliştirme, kişisel ilgi ve tutkularını keşfetme, hayali oyunlar ve duygusal düzenlemeler aracılığıyla beyin gelişimini uyarma

Oyun oynamanın sayısız sosyal, duygusal ve bilişsel faydasının yanı sıra çocukların çevresini keşfetmesi, kişisel ilgi alanlarını genişletmesi ve erken gelişim becerileri kazanması için de oldukça önemlidir. Oyun oynama, küçük çocukların etraflarında olan bitenleri anladıkça fiziksel yeterliliklerini gösterip korkularıyla yüzleşmelerini de sağlar.

Otizmli Çocuklarda Grup Oyunlarının Özellikleri

Oyun oynamak çocukların gelişiminde kritik bir rol oynasa da otizmli çocuklar dikkat dağıtıcı davranışlar, sosyal iletişim eksiklikleri ve düşünce yapıları gibi faktörler sebebiyle uygun sosyal etkileşim ve grup oyunu becerisi edinmekte zorlanabilirler.

Otizmli çocuklar, normal gelişim gösteren çocukların aksine tek başlarına oynamayı ve etrafındakilerin davranışlarını taklit etmemeyi tercih ederler. Sosyal farkındalık eksikliği, duygularını uygun şekilde ifade edememe ve sınırlı karşılıklılık grup oyunuyla ilgili sorunlarını daha da artırabilir.

Otizm spektrumundaki birçok çocuk; özel ilgi alanları, sıra dışı davranışlar ve esnek olmayan düşünce yapıları sebebiyle akranlarıyla oyun oynamada zorluk yaşar. Otizmli çocukların grup oyunları esnasında güçlük yaşamasına neden olan yaygın davranışlar şunlardır:

• Bir oyunun, etkinliğin ya da oyuncağın belirli yönlerine aşırı takıntılı hale gelme eğilimiyle birlikte aynı davranışı tekrar tekrar yapma isteği (örneğin, sevdiği oyuncağın bir düğmesine rahat hissettirdiği için defalarca basmak)
• Soyut düşünme veya aktif grup katılımı gerektiren oyunlardan uzaklaşma
• Durmadan oyuncakları bir sıra halinde dizme
• Duyusal farklılıklar, hayali oyun becerisi ve somut düşünme eksikliği
• Sosyal-duygusal karşılıklılık ve vücut dili gibi sözlü olmayan davranışları anlamada eksiklik
• Tek başına oyun oynama eğilimi (akranlarıyla direkt olarak etkileşime girmekten çekinme)
• Göz teması, sözlü iletişim ve ortak dikkat becerilerinde yetersizlik
• Zayıf el-göz koordinasyonu, sınırlı ilgi alanları ve ince/kaba motor becerilerinin gelişimindeki gecikme (örneğin dengesiz yürüme, duruş bozukluğu, belirli oyunlara, etkinliklere veya oyuncaklara duyulan katı hayranlık ve yürüme, oturma, yazma ve küçük objeleri tutma güçlüğü)

Normal gelişim gösteren akranları, otizm spektrumundaki çocukların düşünce yapılarını, sıra dışı davranışlarını veya sabit ilgi alanlarını anlayamayabilecekleri için bu özellikler, otizmli çocukların akranları tarafından sosyal aktivitelerden dışlanmalarına sebep olabilir.

Sonuç olarak bu özellikler, bir profesyonel tarafından
tedavi edilmezse nörolojik olarak farklı olan çocukların grup oyunlarında yetersiz kalmalarına neden olur.

Otizmli Çocuklarda Oyun Becerilerini Geliştirmeye Yönelik Özel Müdahaleler

Nörolojik olarak farklı olan çocuklar, yeterli taklit etme, grup iş birliği ve bakış açısı alma becerilerinden yoksun olabilir ve bu durum sonucunda sözlü olmayan davranışları (yüz ifadeleri, beden dili vb.) anlamada zorluk yaşayabilirler. Dahası, otizm spektrumundaki birçok çocuk tek başına oynamayı tercih ettiğinden paralel
oynamaya başvurabilir (akranlarıyla birlikte değil, yan yana oynama) ve tekdüzeliği daha çok tercih edebilirler.

Her halükârda, kişiselleştirilmiş tedavi planları, davranışsal zorlukları azaltacak ve çocuğun zorlandığı alan(lar)da başarılı olmasını sağlayan pozitif ve sosyal becerilerin gelişimini sağlayacaktır. Çocuğun hayal gücünün, paylaşma ve kurallara uyma ve sıra alma becerilerinin geliştirilmesi, uygun karşılıklı konuşma ve grup oyunu becerilerinin gelişmesini hızlandıracaktır.

Otizm spektrumundaki çocuklar için bir tedavi yöntemi olarak oyun oynamayı içeren özel müdahaleler şunlardır:

• Birleşik Oyun Grupları: Pamela Wolfberg tarafından geliştirilen, farklı öğrenme ve gelişim geçmişlerine sahip çocuklar arasında kapsayıcı oyun ve grup katılımını teşvik eden bir yöntemdir.
• FloorTime: Stanley Greenspan tarafından geliştirilen ve çocuğun akranlarıyla ilişkilerini güçlendirmek için iletişimi, grup etkileşimini, sosyal davranışları ve bilişsel gelişimi destekleyen bir yöntemdir.

Bu yaklaşımlar, otizmli çocukların gelişimini hızlandıracak oyunlar için özel olarak tasarlanmıştır. Nörolojik olarak farklı olan çocukların akranlarıyla bir bağ kurması ve etkileşime girmesi sosyal becerilerini erken yaşta geliştirecektir.

Öğrenme farklılıkları olan çocuklar ayrıca bakış açısı alma, duygusal kontrol, sembolik oyun ve öz farkındalık becerilerini geliştirme konusunda teşvik edilmelidir. Bu becerilerin her birini başarılı bir şekilde birleştiren bir yöntem, otizm eğitimi ve özel eğitim alanında bir eğitimci ve ergoterapist olan Leah Kuypers tarafından geliştirilen Düzenleme Bölgeleri yaklaşımıdır.

Bu yaklaşım, davranış değişikliği ve bilişsel davranış terapisi (CBT) ilkelerinden yola çıkarak otizm spektrumundaki çocuklara nasıl düzgün bir şekilde duygularını tanıyabileceklerini, cevaplandırabileceklerini ve düzenleyebileceklerini öğretir.

Bu sayede grup iş birliği, öz izleme ve sosyal etkileşim becerileri gelişir. Kuypers, otizmli çocukların kendilerinin ve başkalarının düşüncelerini, duygularını ve bakış açılarını öz düzenleme ve bakış açısı alma becerilerinin gelişmesiyle daha iyi anladıklarını düşünmektedir.

Nörolojik olarak farklı olan çocuklarda sosyal bağlanmayı ve grup oyununu geliştiren iki adet daha yaklaşım vardır:

• İlişki Gelişimi Müdahalesi (RDI): Sosyal etkileşim ve grup oyunu alanlarındaki yetersizlikleri çocuğun bakıcısı tarafından davranışsal yöntemlerle geliştirilmesidir.
• Doğal Ortamda Eğitimi (NET): Davranışsal duygu analizi (ABA) tedavisinin bir alt dalı olan ve çocuğun çevresindeki doğal takviyelerle bireysel öğrenmeyi teşvik eden bir yaklaşımdır.

Öğrenme farklılıkları olan çocukların güdülerinden yararlanmak, prososyal oyun becerilerini geliştirirken davranışsal yetersizlikleri azaltmanın iyi bir yoludur. Otizm spektrumundaki çocuklara ayrıca modelleme, senaryo yazma, taklit etme ve rol yapma oyunları oynama yoluyla karşılıklı iletişim becerilerini geliştirmeleri için rehberlik edilmelidir.

En İyi Dört Oyun Müdahalesinin İncelenmesi

Birleşik Oyun Grupları (IPG), FloorTime, İlişki Gelişimi Müdahalesi (RDI) ve Doğal Ortamda Eğitim (NET), otizm spektrumundaki çocuklarda oyun oynama becerilerini geliştirme konusunda başarılı birkaç yöntemdir. Her bir model sosyal etkileşim, akran iş birliği ve grup oyunu becerilerinde gelişim sağlamaları için farklı yöntemler
ve teknikler kullanmaktadır.

Pamela Wolfberg’in geliştirdiği IPG yöntemi çeşitli yetenek türleri, kültürel geçmiş ve yaşa sahip çocuklar arasında ortak konuşma ve birleşik oyun oynama becerisini geliştirirken her bir çocuğun başkalarıyla sosyalleşme potansiyelini karşılıklı, hoşgörülü ve yapılandırılmış bir ortamda en üst düzeye çıkarmayı amaçlar.

Stanley Greenspan’in geliştirdiği FloorTime yaklaşımı, çocuğun gösterdiği gelişime göre çocuk ile eleştirel düşünme, bireysel gelişim ve hayali oyun oynama becerisinin önemini bilen bakıcılar, akranlar ve profesyoneller arasında bir otak bağlantı oluşturmayı sağlar.

İlişki gelişimi müdahalesi (RDI), ilişkilerin çocuğun etrafındakilerle düzgün bir şekilde etkileşime girmesinde önemli bir rolü olduğunu savunur ve tedavi aile tarafından yürütülür. Bu yaklaşımın iki önemli amacı, bakıcı rehberliğinde katılım sağlattırmak ve çocuğu bilişsel bakımdan geliştirmektir.

Doğal ortamda eğitim (NET), doğal olarak meydana gelen beklenmedik olayların bulunduğu ortamlarda, çocuğun iç güdülerinden yararlanmak için davranışsal stratejiler uygular. NET, kolay bir şekilde uygulanabilir olmasının yanı sıra, çocuğun sosyalleşme, iletişim ve grup iş birliği yeteneklerini geliştirmek için direkt olarak çocuğun kişisel ilgi alanlarına, motivasyonlarına ve tutkularına odaklanır.

Otizmli çocukların hayal gücü, paylaşım, bakış açısı alma ve duygusal düzenleme becerilerini geliştirerek gelecekte karşılaşabileceği zorluklar önceden azaltılabilir. Altta yatan nedenlerden bağımsız olarak çocuğun gelişimi için grup oyunu becerilerinin, ya da bu alandaki eksikliklerin, öneminin vurgulanması gerekir. Bu sayede uzun vadede çocuğun başarılı, hedef odaklı ve anlamlı bir hayat sürmesi sağlanabilir.

Otizmli çocuklarda oyun oynamayı geliştirme konusunda yardımcı olduğunu düşündüğünüz yöntemler nelerdir?

DİLGEM, bu alanda uzman eğitmenler ile birlikte çalışmakta ve eğitimler vermektedir. Şubat 2022 de verecek olduğumuz ‘Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler için Öğretim Stratejileri Programını buradan inceleyebilirsiniz.

Kaynak :

Marmara Üniversitesi Mütercim Tercümanlık bölümü öğrencisi Alperen Kanat tarafından çevirisi yapılmış ve Dilgem editörleri tarafından kontrol edilmiştir. Orijinal metne buradan ulaşabilirsiniz.

Orijinal metnin yazarı: Kenna McEvoy