Otizm Neden Olur?

Otizm, tipik olarak üç yaşından önce ortaya çıkan, ömür boyu süren, ilerleyici olmayan bir nörolojik bozukluktur. “Otizm” kelimesi, sözlü ve sözlü olmayan iletişimi ve sosyal etkileşimi önemli ölçüde etkileyen gelişimsel bir engel anlamına gelir.

Otizmin klasik biçimi, sosyal etkileşimde, iletişimde ve dil kullanımında, kısıtlı, tekrarlayan ve basmakalıp davranış ve faaliyet kalıpları, sınırlı hayal gücü olmak üzere bir dizi bozukluk içerir. Johns Hopkins Üniversitesi’nde psikiyatrist olan Leo Kanner, 1943’te otizm teşhisini koydu.

Otizm bir spektrum bozukluğudur. Otizmin semptomları ve özellikleri kendilerini hafiften şiddetliye kadar çok çeşitli kombinasyonlarda gösterebilir. Otizm, belirli bir dizi davranışla tanımlansa da, çocuklar ve yetişkinler herhangi bir şiddet derecesinde davranışların herhangi bir kombinasyonunu sergileyebilirler. Her ikisi de aynı tanıya sahip iki çocuk birbirinden çok farklı davranabilir ve farklı becerilere sahip olabilir.

 

Özellikler:

Otizmi olan kişiler ayrıca aşağıdaki özelliklerden bazılarını sergileyebilir:

• Aynılık konusunda ısrar eder; değişime direnç gösterir

• İhtiyaçları ifade etmede güçlük çeker; kelimeler yerine jestler veya işaretler kullanır

• Normal duyarlı dil yerine tekrar eden kelimeler veya ifadeler kullanır. (ekolali)

• Diğerlerinin anlayamadığı sebeplerden üzülmek, gülmek, ağlamak,

• Yalnız kalmayı tercih etmek; mesafeli tavır

• Öfke nöbetleri

• İnsan yüzlerini tanımada zorluk

• Sarılmak veya kucaklanmak istemeyebilir

• Göz teması az veya hiç yoktur

• Normal öğretim yöntemlerine tepkisizdir

• Tuhaf oyunlara takılı kalmak

• Nesneleri döndürmek

• Nesnelere olan uygunsuz bağlılık

• Ağrıya karşı görünen aşırı duyarlılık veya duyarsızlık

• Tehlike korkusu olmama

• Fark edilir derecede aşırı fiziksel aktivite veya aşırı derecede düşük aktivite

• Düzensiz ince/kaba motor becerileri
• Sözlü ipuçlarına yanıt vermeme; işitme testleri normal aralıkta olmasına rağmen sağır gibi davranma

 

Otizm teşhisi için ana semptomların 3 yaşından önce net olması gerekir. Engelleri ömür boyu sürer ve bilinen bir tedavisi yoktur, ancak dikkatli eğitim ve hassas destek iyileştirmeler sağlayabilir. Otistik bozukluklar bilişsel engellerle ilişkilendirilebilir. Klasik otizmi (veya Kanner sendromu) olanların üçte ikisi, biliş ve zeka açısından ciddi ila orta derecede engellidir. Asperger’lı çoğu insan ortalamadan daha yüksek IQ’ya sahiptir. Otistik yelpazede, belki de yüzde 10’unun sanat, müzik, matematik veya hafıza gibi alanlarda kendine özgü yetenekleri vardır ve bunlar otistik dahiler olarak adlandırılır. (Tüm nüfus içinde bu kadar özel yeteneklere sahip insanların oranı yalnızca yüzde birdir).

Kanada Otizm Derneği’nin Beyaz Kitap’ta yayınlanan Kanada Otizm Araştırma ve Strateji Gündemlerine göre, otizm artık her 200 Kanadalı çocuktan en az birini etkiliyor. Bildirilen vaka sayısı son 6 yılda % 150 arttı.

 

Otizm Spektrum Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Otizm gelişimsel bir durumdur. Sözlü veya sözsüz olarak doğru iletişim kuramamak, eksik sosyal etkileşimler ve davranış sorunları ile ilişkilidir. Bu sorunlardan bazıları, çok dar bir odağı olan tekrarlayan davranışları ve ilgi alanlarını içerir. Otizmli çocuklar çeşitli derecelerde semptomlara sahip olabilirler.

Bozukluğun kendisi tedavi edilemese de, iyi haber şu ki, otizmli bir çocuğun akranları, aile üyeleri ve etrafındaki kişilerle daha iyi bütünleşmesine yardımcı olabilecek terapi yöntemleri mevcuttur. Bu yazıda, OSB üç ana tipine geniş bir bakışta odaklanacağız.

 

Otizm

Otizm bozukluğu “klasik” otizm olarak düşünülen durumdur. Aynı zamanda en şiddetli otizm türüdür. Otizmin belirtileri arasında, birisinin otistik olduğunu söylendiğinde çoğu insanın düşündüğü şeyler vardır. Bir çocuğun otizmli olduğuna dair ilk ipuçlarından biri dil gelişimindeki gecikmedir. Çocuklar iki yaşına gelince konuşmalı ve ihtiyaçlarını size iletebilmeli ve onlardan ne istediğinizi anlayabilmelidirler. Otizmli olan çocuklar arkadaş edinmekte zorluk çekebilirler çünkü bunu yapmak için gereken sosyal ipuçlarını tanıyamazlar. Ayrıca kısıtlayıcı ve hatta katı davranışlarda bulunabilirler. Ayrıca, neredeyse kompulsif olan tekrarlayan davranışlarla meşgul gibi görünebilirler.

 

Asperger Sendromu

Asperger Sendromu daha hafif bir otizm türüdür. Asperger Sendromu olan çocuklarda otizmli olanların dil ve iletişim sorunları yoktur. İhtiyaçlarını bilebilirler ve başkalarının onlardan ne istediğini anlayabilirler. Asperger Sendromlu birçok insan otizmin etkilediği zihinsel engellerden de etkilenmezler.

Asperger Sendromu olan kişiler genellikle sosyal etkileşimlerde sorun yaşarlar. Belirli programlara veya bir şeyler yapma yollarına bağlı olabilirler. Rutindeki ani değişiklikler zorluklar yaşamalarına neden olabilir. Sosyal ipuçlarını anlama konusunda sık sık problemleri vardır ve birinin kişisel alanını istila etme gibi basit sosyal normları anlamayabilirler. Ayrıca ışık ve ses konusunda aşırı duyarlı olabilirler

Bununla birlikte, güçlü bir odağı koruyabilme, ayrıntılara dikkat edebilme ve mükemmel örüntü tanıma yetenekleri gibi entelektüel yeteneklere bağlı belirli güçlere sahiptirler.

 

Yaygın Gelişimsel Bozukluk

Yaygın Gelişimsel Bozukluk, otizmin atipik bir şeklidir. Bu tanı, bir kişi otizm ve Asperger Sendromu için bazı kriterleri karşıladığında, ancak bu bozuklukların her ikisinin de kriterlerini tamamen karşılamadığında belirlenir. Bu, otizmin en hafif şekli olarak kabul edilir ve genellikle sadece sosyal veya iletişim sorunlarına neden olur.

 

Otizmin Nedenleri

Önemli Noktalar

• OSB’nin bilinen tek bir nedeni yoktur. Ancak ebeveynlerin yaptığı veya yapmadığı davranışların çocuklarda OSB’ye neden olmadığı bilinmektedir.
• OSB’nin nedenleri arasında genler, beyin gelişimi, aile öyküsü ve diğer faktörler yer almaktadır.

 

OSB’ye Sebep Olan Nedir?

OSB’ye  tam olarak neyin neden olduğunu bilmiyoruz. Beyin gelişimi ve genetik faktörler dahil olmak üzere çeşitli nedenler olabilir.

OSB’nin ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken yaptıkları veya yapmadığı herhangi bir şeyden kaynaklanmadığını da biliyoruz.

 

Beyin Gelişimi ve OSB

OSB olan çocukların beyni, tipik olarak gelişmekte olan çocuklardan farklı olarak gelişmektedir.

Bu çocukların beyinleri erken çocukluk döneminde, özellikle yaşamın ilk üç yılında çok hızlı büyüme eğilimindedir. OSB’li bebeklerin beyinleri, ihtiyaç duyulandan daha fazla hücreye ve hücreler arasındaki kötü bağlantılara sahip gibi görünmektedir.

Küçük bir çocuğun beyni sürekli gelişmektedir. Bir çocuğun beynindeki bağlantılar, çocuk bir davranış sergilediğinde veya bir şeye karşılık verdiğinde, güçlenmektedir. Zamanla, güçlendirilmeyen bağlantılar kaybolur ve ihtiyaç duyulmadığında bu bağlantılar “budanır”.

Bu “budama” işlemi, beynin önemli bağlantılar için nasıl yer açtığı ile ilgilidir, yani yürüme, konuşma veya duyguları anlama gibi günlük eylemler ve yanıtlar için gerekli olanlar. Bu “budama” işlemi, OSB’li çocuklarda olması gerektiği gibi görünmemektedir bu nedenle bilgiler kaybedilebilir veya yanlış bağlantılar yoluyla gönderilebilir.

Budama eksikliği, beynin OSB’li çocuklarda neden tipik gelişimi olan çocuklardan daha hızlı büyüdüğünü de açıklamaktadır.

 

Genetik ve OSB

Aile öyküsünde OSB olan kişilerin çocuklarında, OSB’nin görülme olasılığının, olmayanlara göre daha fazla olduğu bilinmektedir. Bu, genlerin OSB’nin bir nedeni olabileceğini düşündürmektedir. Bu fikrin kanıtı son birkaç yıldır artmaktadır.

OSB’ye neden olan belirli bir gen olması pek olası değildir. Aksine, birkaç gen bir araya gelebilir ve birlikte hareket edebilir. Araştırmacılar, OSB’nin gelişiminde rol oynayabilecek birçok olası gen bulmuştur. Ancak henüz OSB’ye tam olarak neyin sebep olduğunu veya neyin OSB gelişme riskini artırdığını bilmiyoruz.

Farklı gen kombinasyonlarının OSB’de görülen farklılıkları açıklaması da mümkündür. Örneğin, bir çocuğun neden sese karşı diğerinden daha fazla duyarlı olduğu.

OSB diğer genetik durumlarla birlikte de olabilir. Buna “komorbidite” denir.

OSB’li kişilerde tanımlanan bir gene örnek olarak “nörineks 1” gösterilebilir. Bu hepimizin sahip olduğu bir gendir ve beyin içindeki iletişim için oldukça önemlidir. Bu gendeki problemler (veya bozulmalar) OSB’li kişilerden görünen bir problemdir. Ancak bu bozulma tek başına OSB’ye neden olmadığı için, bu durum, OSB’ye neden olan birden fazla faktörün nasıl dahil olabileceğinin bir örneğidir.

 

Diğer Faktörler ve OSB

Son zamanlarda çeşitli faktörlerin OSB riskini arttırdığı bilinmektedir:

• Büyük yaşta ebeveyn olmak
• Rahimdeki fetüsün zayıf büyümesi
• Bebek doğduğunda oksijen eksikliği yaşaması
• Hamilelik sırasında hava kirliliğine maruz kalma

Ayrıca dış faktörler, genetik olarak durumu geliştirmeye eğilimli bir çocukta OSB’yi tetikleyebilir.

 

Gelişme

OSB’li çocuklar, diğer çocuklardan farklı şekilde gelişir. OSB’si olmayan çocuklar, motor, dil, bilişsel ve sosyal beceriler gibi gelişim alanlarında yaklaşık aynı oranda gelişir. OSB’li çocuklar, farklı büyüme alanlarında farklı oranlarda gelişir. Dil, sosyal ve bilişsel becerilerde büyük gecikmeler yaşayabilirken, motor becerileri yaşıtlarıyla yaklaşık aynı olabilir. Bulmacaları bir araya getirmek veya bilgisayar problemlerini çözmek gibi konularda çok başarılı olabilirler, ancak konuşmak veya arkadaş edinmek gibi çoğu insanın kolay olduğunu düşündüğü bazı konularda pek iyi değillerdir.

OSB’li çocuklar, kolay olan bir beceriyi öğrenmeden önce zor bir beceriyi de öğrenebilirler. Örneğin, otistik bir çocuk uzun kelimeleri okuyabilir, ancak size “b” nin hangi sese karşılık geldiğini söyleyemeyebilir. Bir çocuk, bir beceriyi öğrenip sonra kaybedebilir. Örneğin, bir çocuk birçok kelimeyi söyleyebilir, ancak daha sonra konuşmayı tamamen bırakabilir.

Yapılandırılmış TEACCH Methodu OSB olan bireylerin öğrenme stilleri ve yapılandırılmış TEACCH (öğretme) üzerine odaklanır. Bağımsızlığı teşvik eder ve kişinin güçlü yanlarını vurgulamak için görsel destekler kullanır.

 

Kaynakça

Bu makale Autism Awareness Centre, Raising Children ve Speech & Occupational Therapy of North Texas kaynak alınarak yazılmıştır.