Afazi ve Çeşitleri
Afazi, konuşmanın yapısını, anlaşılmasını ve okuma veya yazma yeteneğini etkileyen bir dil bozukluğudur. Afazi, inme nedeniyle beyinde oluşan yaralanmalardan kaynaklanır; bu durum yaşlılarda çok sık görülür. Kafa travmasına bağlı beyin yaralanmaları, beyin tümörleri veya enfeksliyonları afazi ile sonuçlanabilir.
Afazi, hastayla iletişimi neredeyse imkansız hale getirecek kadar şiddetli olabilir veya çok hafif olabilir. Nesneleri adlandırma, sözcükleri cümle içinde bir araya getirme veya okuma yeteneği gibi dil kullanımının yönünü etkileyebilir. Bununla birlikte, daha yaygın olarak, iletişimin çoklu yönleri bozulmakta ve beyindeki bazı bağlantıların, sınırlı bilgi alışverişi için erişilebilirliği kalmaktadır.
Dilin anlaşılması için beyindeki bağlantıların her birinde mevcut olan işlev miktarını belirlemek ve tedavide mevcut bağlantıların kullanımını arttırma olasılığını değerlendirmek uzmanların işidir.
Aşağıda Global, Broca, Wernicke, Primer Progresif, Anomik ve Miks tipi Akıcı Olmayan Afazi gibi farklı afazi türleri hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
Afazi Çeşitleri ve Özellikleri
Afazi çalışmalarında yüz yıldan fazla bir süredir edindiğimiz deneyimler bize bazı dil bileşenlerinin bazı insanlarda özellikle zarar görebileceğini göstermiştir. Bireysel vakalarda beyin hasarının bulunduğu yere karşılık gelen farklı afazi tiplerini veya kalıplarını tanımayı da öğrendik. Afazi çeşitlerinin bazıları şunlardır:
Global Afazi
Bu, en ağır afazi tipidir; oldukça az anlaşılabilir kelimeler üretebilen ve konuşulan dili anlayamayan hastalarda görülür. Global Afazi olan insanlar ne okuyabilirler ne de yazabilirler. Global afazi, genellikle hastanın felç geçirmesinden hemen sonra görülebilir fakat hasarın çok kapsamlı olmaması durumunda hasta hızla iyileşme gösterebilir. Bununla birlikte, daha büyük beyin hasarı ile ciddi ve kalıcı sakatlıklara neden olabilir.
Broca Afazisi
Bu afazi biçiminde, konuşma çıktısı ciddi şekilde azalır ve kişi temel olarak dört kelimeden daha kısa ifadeler kullanabilir. Kelime dağarcığına erişimi sınırlanır. Broca afazisine sahip kişilerin ses çıkarması genellikle zahmetli ve yorucu olur. Kişi, konuşmayı nispeten iyi anlayabilir ve okuyabilir ancak yazı konusunda ciddi şekilde sınırlılık yaşar. Broca afazisi olan bireyler konuşmaları esnasında sık sık duraksadıkları ve eforlu konuştukları için bu afazi tipine “akıcı olmayan afazı” de denir.
Mix Tipi Akıcı Olmayan Afazı
Bu afazi türü, şiddetli Broca afazisine benzeyen sürekli duraksayan ve zahmetli konuşmaları olan hastalarda görülür. Bununla birlikte, Broca afazili kişilerinden farklı olarak, konuşulanları anlamaları konusunda sınırlı kalırlar ve temel bir seviyenin ötesinde okuma ya da yazı yazamazlar.
Wernicke Afazisi
Bu afazi tipinde, kişinin konuşulan kelimelerin anlamlarını kavrama kabiliyeti temelde bozulurken bağlantılı kelimelerin üretilmesi etkilenmez. Bu yüzden Wernicke afazisine ‘akıcı afazi’ de denir. Ancak, konuşma normal olmaktan uzaktır. Kişi cümleleri bir araya toplayamaz ve bazı durumlarda ilgisiz kelimeler hatta jargon kullanma noktasına gelebilir. Okuma ve yazma ciddi şekilde zarar görmektedir.
Anomik Afazi
Bu afazi tipinde ise kişi söylemek istediği özel isimleri ve fiilleri kullanma konusunda yetersiz kalmaktadır. Sonuç olarak bu kişilerin konuşmaları, grammer biçiminde ve çıktısında akıcı iken konuşma esnasında belirsiz uzatmalar ile doludur. Konuşmayı iyi anlıyorlar ve çoğu durumda yeterince okuyabiliyorlar. Kelime bulmakta güçlük çekmeleri, konuşmada olduğu gibi yazı yazma esnasında da görülmektedir.
Primer Progresif Afazi (PPA)
Primer Progresif Afazi (PPA), dil yeteneklerinin yavaş ve kademeli olarak bozulduğu nörolojik bir sendromdur. İnme veya beyin hasarı sonucu ortaya çıkan diğer afazi tiplerinin aksine PPA, Alzheimer Hastalığı veya Frontotemporal Lobar Dejenerasyonu gibi nörodejeneratif hastalıklardan kaynaklanır. PPA, dil ve konuşma için önemli olan beyin dokusunun bozulmasından kaynaklanır. İlk belirtiler konuşma ve dil ile ilgili problemler olsa da, hafıza kaybı gibi altta yatan hastalıklarla ilgili diğer problemler daha sonra ortaya çıkar.
Diğer Afazi Tipleri
Dil ve Konuşma terapistleri tarafından görülen yukarıdaki sendromlara ek olarak, bu kategorilere tam olarak uymayan birçok diğer olası afazi tipleri vardır. Kompleks bir afazi sendromunun bileşenlerinden bazıları izolasyonda da oluşabilir. Bu, inme sonrası okuma bozuklukları (alexia) veya hem okumayı hem de yazmayı (alexia ve agraphia) etkileyen problemler olabilir. Ciddi hesaplama bozuklukları genellikle afazi‘ye eşlik eder, ancak bazı durumlarda hastalar dil kaybına rağmen mükemmel bir hesaplama yaparlar.
Kaynakça
Bu makale National Aphasia Association tarafından yazılmıştır. Orjinal makaleye buradan oluşabilirsiniz.
Beynin konuşmayı ve dili kontrol eden bölgelerinde meydana gelen bir felç, konuşma, okuma, yazma ve dinleme becerinizi etkileyen bir bozukluk olan afaziye neden olabilir.
Dilin farklı yönleri beynin sol tarafındaki farklı bölümlerindedir. Yani afazi türünüz, geçirdiğiniz felçin beyninizin bölümlerini nasıl etkilediğine bağlıdır.
Afazi Türleri
Wernicke Afazisi
Wernicke Afaziniz varsa, şunları yapabilirsiniz:
Anlamsız konuşma
Yanlış kelimeler kullanma (çatala kabat demek gibi)
Bir cümle gibi gelen ama anlam ifade etmeyen bir dizi anlamsız kelimeyi bir araya getirme
Broca Afazisi
Sol yarıkürenin ön bölgelerinin yaralanması, kelimelerin tam cümleler oluşturmak için nasıl bir araya getirildiğini etkiler. Bu, aşağıdakilerle karakterize edilen Broca Afazisine yol açabilir:
Tam cümle kurmada zorluk
“Eşittir” veya “bir” gibi kelimeleri dışarıda bırakmak
Bir cümleye benzemeyen bir şey söylemek
Karmaşık cümleleri anlamada sorun
“Sol, sağ, alt ve sonra” gibi talimatlarda hata yapmak
Niyetinize yakın olan ama tam olarak aynı olmayan bir kelime kullanmak; örneğin, “kamyon” demek istediğinizde “araba” demek.
Global Afazi
Sol yarıkürenin ön ve arka bölgelerinin geniş bir bölümünü etkileyen bir felç, global afazi ile sonuçlanabilir. Aşağıdakilerde zorluk yaşayabilirsiniz:
Kelimeleri ve cümleleri anlamak
Kelime ve cümlelerin oluşturulması
Aile ve Arkadaşlar Nasıl Yardım Edebilir?
Bazı insanlar yanlış olarak afazili bireylerin eskisi kadar zeka kaybı yaşadığını düşünmektedir. Ama afazili kişiler sadece ne düşündüklerini söyleyemezler. Afazili kişilerin kendilerini ifade etmelerine şu yollarla yardımcı olabilirsiniz:
Evet / hayır soruları sormak
Konuşma sırasında periyodik olarak başka kelimelerle ifade etmek
Konuşmaların uzunluğunu ve karmaşıklığını değiştirmek
Önemli noktaları vurgulamak için jestler kullanmak
Bir sohbete başlamadan önce konu oluşturmak
Kaynakça
Bu makale Amerikan İnme Derneği tarafından yazılmıştır. Orijinal metni buradan okuyabilirsiniz.
Beynin konuşmayı ve dili kontrol eden bölgelerinde meydana gelen bir felç, konuşma, okuma, yazma ve dinleme becerinizi etkileyen bir bozukluk olan afaziye neden olabilir.
Dilin farklı yönleri beynin sol tarafındaki farklı bölümlerindedir. Yani afazi türünüz, geçirdiğiniz felçin beyninizin bölümlerini nasıl etkilediğine bağlıdır.
Wernicke Afazisi
Wernicke Afaziniz varsa, şunları yapabilirsiniz: Anlamsız konuşma, yanlış kelimeler kullanma (çatala kabat demek gibi), bir cümle gibi gelen ama anlam ifade etmeyen bir dizi anlamsız kelimeyi bir araya getirme…
Broca Afazisi
Sol yarıkürenin ön bölgelerinin yaralanması, kelimelerin tam cümleler oluşturmak için nasıl bir araya getirildiğini etkiler. Bu, aşağıdakilerle karakterize edilen Broca Afazisine yol açabilir:
Tam cümle kurmada zorluk
“Eşittir” veya “bir” gibi kelimeleri dışarıda bırakmak
Bir cümleye benzemeyen bir şey söylemek
Karmaşık cümleleri anlamada sorun
“Sol, sağ, alt ve sonra” gibi talimatlarda hata yapmak
Niyetinize yakın olan ama tam olarak aynı olmayan bir kelime kullanmak; örneğin, “kamyon” demek istediğinizde “araba” demek.
Global Afazi
Sol yarıkürenin ön ve arka bölgelerinin geniş bir bölümünü etkileyen bir felç, global afazi ile sonuçlanabilir. Aşağıdakilerde zorluk yaşayabilirsiniz:
Kelimeleri ve cümleleri anlamak
Kelime ve cümlelerin oluşturulması
Bazı insanlar yanlış olarak afazili bireylerin eskisi kadar zeka kaybı yaşadığını düşünmektedir. Ama afazili kişiler sadece ne düşündüklerini söyleyemezler. Afazili kişilerin kendilerini ifade etmelerine şu yollarla yardımcı olabilirsiniz:
Evet / hayır soruları sormak
Konuşma sırasında periyodik olarak başka kelimelerle ifade etmek
Konuşmaların uzunluğunu ve karmaşıklığını değiştirmek
Önemli noktaları vurgulamak için jestler kullanmak
Bir sohbete başlamadan önce konu oluşturmak
Kaynakça:https://www.stroke.org/en/about-stroke/effects-of-stroke/cognitive-and-communication-effects-of-stroke/types-of-aphasia