
Aşağıdan Yukarı İşlemleme Travmayı Nasıl Ele Alabilir ? Yetişkin Beyninin Travma ile Etkileşime Girmesine Fayda Sağlayacak Bilgiler:
Beyninizi bir merdiven olarak hayal edin. Merdivende yer alan her adım anne karnından başlayıp 25 yaşına gelene kadar deneyimlediğimiz fiziksel beyin gelişiminin bir aşamasını temsil eder ve yukarı çıkan her basamakta gelişim düzeyi ilerler.
Konuşma bazlı terapiler travma tedavilerinde her zaman istenilen ölçüde etki yaratmaz. Peki neden? Bu tür tedaviler genellikle beynimizin en üst basamağından başlayarak aşağıya doğru ulaşmayı hedefleyen tedavi yaklaşımlarıdır ve yukarıdan aşağıya doğru ilerler. Peki ya, merdivende aşağıdan başlayıp yukarı doğru çıkılsa ?
1. Basamak: Beyin sapı, diğer adıyla beynin “sürüngen” kısmı, beynin en eski kısmıdır. Kalp atış hızınız, vücut ısınız ve kan basıncınız gibi otomatik işlevlerin çoğundan beyin sapı sorumludur. Aynı zamanda beyin sapı hareketleri ve uyarılmaları kontrol ederek duyusal bilgileri işler. Şimdi, merdivenin birinci basamağında oturan küçük bir çocuk hayal edin: hayal ettiğiniz bu çocuk sizin beyin sapınız.
2. Basamak: Limbik sistem, ya da diğer adıyla “duygusal beyin”, duygusal deneyimler ve bu deneyimleri düzenlemedeki rolü ile bilinir. Aynı zamanda motivasyondan ve belli başlı anıları beynin içine depolamaktan da sorumludur. Öyleyse şimdi ikinci basamakta oturmuş ve her şeyi anlamlandırmaya çalışan bir genç hayal edin: bu genç sizin limbik sisteminiz.
3. Basamak: Korteks, yani beyninizin en genç ve genellikle en zeki kısmı olarak algılanır. Dikkat, algı, farkındalık, düşünce, hafıza, yargılama, dil ve bilinçten sorumlu kısımdır. “Yetişkinlik” konusunda harika olan bir 40 yaşlarında bir yetişkinin bu basamakta oturduğunu hayal edin: bu yetişkin sizin korteksiniz.
Travma Merdivendeki Alt Basamakları Etkiliyor
Daha önce hiç mantıklı düşünceler ve davranışsal eylem planlarınız olmasına rağmen değiştiremediğiniz düşünceleriniz, davranışlarınız ya da duygularınız oldu mu ? Eğer olduysa, bu durumun başlıca sebeplerinden biri 25 yaşından önce yaşanan deneyimlerden kaynaklanan travmanın beynin alt basamaklarını etkilemesi olabilir. Böyle durumlarda, rasyonel beyninizi yani merdivendeki 3. Basamağı kullanmaya çalışmak, 1. Ve 2. Basamaklardaki travmaları pek etkilemeyebilir. Merdivenin 3. Basamağında duran ve 1. Basamaktaki çocuğu sakinleştirmeye çalışan bir yetişkini hayal edin, bu her zaman işe yaramaz.
İşte birkaç örnek:
Andre yeterince iyi olmadığına inanıyor ve bu inancını yıllarca süren duygusal istismar ve ihmalin sonucu olarak ergenlik çağlarında edinmiş. 36 yaşında olan Andre yeterince iyi olduğunu kanıtlamak adına ilişkilerine ve işine aşırı yatırım yapıyor ancak ne kadar yatırım yaparsa yapsın bu yöntem hiçbir zaman tam olarak işe yarayamıyor çünkü ne yaparsa yapsın “yeterince iyi” olduğunu kanıtlayamıyor. Andre mantıksal olarak (3. Basamak seviyesinde) yeterince iyi olduğunu biliyor ancak (1. Ve 2. Basamak seviyesinde) yeterince iyi olmadığı inancından kurtulamıyor ve bu durum da kendisini kaygılı ve depresif hissetmesine neden oluyor. Bu inanç 1. Ve 2. Basamaklarda takılıp kalıyor ve 3. Basamaktan ona ulaşılamıyor.
Yani, Andre, kendi beyninde yer alan ve yaralı genç bir çocuğun durduğu, yeterince iyi olmadığı inancını taşıyan basamaklara ulaşamıyor.
Maria, açlıktan ölmemek için yiyecek istifliyor. Yiyecekleri iş yerindeki çekmesine, dolaplarına ve aracının içine stokluyor. Maria 5 yaşındayken ebeveynleri/ bakıcıları ona düzenli bir beslenme sağlayamamış ve 7 yaşına kadar kendi yemeğini kendi hazırlamak durumunda kalmıştır. Diğer yandan, Maria’nin maddi güvence açısından bir sorunu yoktur. Yani, beyninin 3. Basamak seviyesinde açlıktan ölme ihtimalinin neredeyse %0 olduğunu bilmektedir ancak 1. Basamak seviyesinden kaynaklanan travmasını yatıştırmak için yiyecek stoklamaya devam eder.
Sonuç olarak, Maria kendini aç kalmayacağı konusunda ikna edemez çünkü beyninin 1. Basamağında hala açlıktan öleceğine inanan bir çocuk oturuyor.
Andre ve Maria, beyinlerindeki merdivende alt basamakları etkileyen travmalar deneyimlemektedir. Her ikisi de 3. Basamaklarını ele aldıkları bir konuşma terapisine katılmışlardır ve terapi sonucunda düşünce ve davranış kalıplarını farkına varmak gibi birtakım faydalar elde etmişlerdir. Konuşma terapisi, beynin alt basamaklarına erişmek için 3. Bazen de 2. Basamaklarını hedef alan, yukarıdan aşağıya doğru seyir izleyen bir tedavi yaklaşımıdır. Bu tür yaklaşımlar, duygusal ve bedensel deneyimlerinizi yani 1. Ve 2. Basamakta yer edinmiş deneyimlerinizi olumlu yönde etkilemek adına algınızı, düşünce biçiminizi ve bilişsel deneyimlerinizi (3. Basamak) değiştirmeye odaklanır. Bu tür yukarıdan aşağıya doğru yaklaşımlar, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Rasyonel Duygusal Davranışçı Terapi (REBT) ve Psikodinamik Terapi, travma tedavisinde fayda sağlayabilir , ancak birçok danışan hem yukarıdan- aşağıya hem de aşağıdan-yukarıya işlemlenen tedaviden fayda görür.
Aşağıdan Yukarı Yaklaşımlar Alt Basamaklarınıza Odaklanır
Aşağıdan yukarı yaklaşımlar, travmanın oluştuğu ve geliştiği alt basamaklara ulaşmayı ve onları iyileştirmeyi amaçlar. Basitçe söylemek gerekirse, beynin basamaklarından aşağı inmek yerine yukarı çıkmak, travmanın etkilerinin kaynağını ele almanızı sağlar.
Aşağıdan yukarı yaklaşımın etkilerini anlamak amacıyla Andre ve Maria’nın tedavilerini ele alalım:
Maria yıllarca yukarıdan aşağıya konuşma terapisine katıldı. Üçüncü basamakta oturan bir yetişkinin, birinci basamakta oturan bir çocuğu aç kalmayacağına ikna etmeye çalıştığını düşünün. Yetişkin, neredeyse erişilemez olan ve sürece bilişsel olarak bile dahil olmayan bir çocuğa yalvarır, onunla münakaşa eder ve tartışır. Bu yöntem, yukarıdan aşağıya tedavidir ve Maria’nın yiyecekleri stoklama davranışını bırakmasına yardımcı olmamıştır. Maria daha sonra aşağıdan yukarı tedavi yaklaşımlarına katılmıştır ve yıllardır görmezden gelinen çocuk görülüp, anlaşılıp, kabul edilmiştir ve yıllardır karşılanmayan ihtiyaçları karşılanmıştır. Küçük çocuğun gelişebildiğini ve yetişkin Maria’nın yanına çıkabildiğini hayal edin. Maria ise ona rahatlık, beslenme ve ebeveynlik sağlamayı bekliyor. Terapi, Maria için böyle bir süreçti ve birkaç ay sonra Maria yemek istifleme davranışına son vermişti.
Andre’ye gelecek olursak, kendini yeterince iyi olduğu konusunda ikna edemedi ve denemeyi bıraktı. Bunun yerine, travmasını ele almak için aşağıdan yukarıya odaklanan müdahalelere katıldı. İkinci basamakta oturan gence ulaştı. Bu gence yeterince iyi olduğunu söylemesi gereksizdi, aksine; göstermesi gerekiyordu. Andre ikinci basamakta oturan bu gençle buluşup ona yeterince iyi olduğunu gösterebildi. Bu genç ise; ona ağabeylik yapan ve oan koruma, kabul ve güvence sağlayan yetişkin Andre’nin yanında kalabilmek için bir basamak çıkmaya karar verdi. Andre yavaş yavaş kendini ölümüne çalıştırmadan ve başkaları için her şeyi feda etmeden de yeterince iyi olduğuna inanmaya başladı.
Aşağıdan Yukarıya Tedavi Yöntemleri
- Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Tekniği (EMDR) alt basamaklarınıza erişmek ve onları iyileştirmek için iki taraflı uyarım kullanır.
- Somatik Deneyimleme, travmayı iyileştirmek için bir yöntem olarak bedeninize odaklanır.
- İçsel Aile Sistemleri, iç parçalarınıza erişerek ve onları iyileştirerek iyileşmeyi destekler.
- Dışavurumcu Sanat Terapisi, travmayı iyileştirmek adına sanat biçimlerini bütüncül bir biçimde kullanır.
Seçmek Zorunda Değilsiniz
Aşağıdan yukarı tedavi yaklaşımlarına katılmak istememenizin birden çok sebebi olabilir. İşte birkaçı:
- Konuşma terapisine katılıyorsunuz ve bırakmak istemiyorsunuz
- Terapistinizi seviyorsunuz ve onunla görüşmekten memnunsunuz, bu durumu sonlandırmak istemiyorsunuz.
- Travmanızla aşağıdan yukarı bir yaklaşımla baş ederken asıl terapistinizin desteğine ihtiyaç duyuyorsunuz.
Her iki yaklaşıma da katılabilirsiniz, bir seçim yapmanıza gerek yok. Her iki yaklaşımı sunan terapistler de mevcut, ya da iki terapistle görüşebilirsiniz. Hem konuşma terapisine hem de aşağıdan yukarı yaklaşım için bana başvuran danışanlarım var ve onlara sorduğumda her iki dünyanın da en iyisine sahiplermiş gibi hissettiklerini aktardılar.
Orijinal Metin: https://www.psychologytoday.com/us/blog/simplifying-complex-trauma/202112/how-bottom-treatment-can-address-trauma
Yazar: Amanda Ann Gregory
Çeviren: Mina Ayran