Çocuk Yetiştirirken Ebeveynlik Stilleri Neden Önemlidir?

Çocuk Yetiştirirken Ebeveynlik Stilleri Neden Önemlidir?

Gelişim psikologları ,ebeveynlerin çocuk gelişimini nasıl etkilediğiyle oldukça yakından ilgilenmişlerdir. Fakat, ebeveynlerin belirli eylemleri ile çocukların sonraki davranışları arasında gerçek neden-sonuç bağlantılarını bulmak çok zordur çünkü  farklı ortamlarda büyüyen bazı çocuklar, oldukça benzer kişiliklere sahip olacak şekilde büyüyebilirler ve aksine , aynı evi paylaşan ve aynı ortamda büyüyen çocuklar, çok farklı kişilik özelliklerine sahip olacak şekilde büyüyebilirler.

Bu zorlu ve belirlenemeyen duruma rağmen, gelişim psikologları ebeveynlik stillerinin ve bu stillerin çocuklar üzerindeki etkileri arasında bağlantılar olduğu öne sürdü. Çocukluktaki ebeveyn etkilerinin yetişkinlik hayatını da etkilediği öne sürüldü.


Dört Ebeveynlik Stili

1960’larda psikolog Diana Baumrind, okul öncesi çağındaki 100’den fazla çocuk üzerinde bir araştırma yaptı. Doğal gözlem, ebeveyn görüşmeleri ve diğer araştırma yöntemlerini kullanarak, ebeveynliğin bazı önemli boyutlarını belirledi.

Bu boyutlar disiplin stratejilerini, yakınlığı, beslenmeyi, iletişim tarzlarını, olgunluk ve kontrol beklentilerini içerir. Bu boyutlara dayanarak Baumrind, ebeveynlerin çoğunun üç farklı ebeveynlik tarzından birini sergilediğini öne sürdü. Daha sonra Maccoby ve Martin tarafından yapılan araştırmalar sonucu, dördüncü bir ebeveynlik tarzı eklenmesi önerildi. Bunların her birinin çocukların davranışları üzerinde farklı etkileri vardır.


Otoriter Ebeveynlik

Bu ebeveynlik tarzında çocuklardan ebeveynler tarafından belirlenen katı kurallara sorgulanmadan uymaları beklenir. Bu tür kurallara uyulmaması genellikle ceza ile sonuçlanır. Otoriter ebeveynler bu kuralların arkasındaki mantığı açıklamaz. Çocukları tarafından açıklaması istenirse, ebeveyn sadece "Çünkü ben öyle söylüyorum" diye cevap verebilir.

Bu ebeveynlerin çocuklarından çok yüksek talepleri olsa da, çocuklarına karşı yeteri kadar duyarlı değiller. Çocuklarının istisnai davranmasını ve hata yapmamasını beklerler. Fakat, çocuklarının gelecekte ne yapması veya neyden kaçınması gerektiği konusunda çok az talimat verirler. Hatalar genellikle oldukça sert bir şekilde cezalandırılır, ancak çocukları genellikle neyi yanlış yaptıklarını anlamaya çalışır.

Baumrind, bu tür ebeveynlerin "itaat ve statü odaklı olduklarını ve emirlerine açıklama yapılmadan uyulmasını beklediklerini" söylüyor. Bu ebeveynlik stili genellikle otoriter ve diktatörlük olarak tanımlanır. Yaklaşımları “evladını dövmeyen dizini döver" şeklindedir ve çocuklarının sorgusuz sualsiz itaat etmelerini beklerler.


Demokratik Ebeveynlik

Otoriter ebeveynler gibi,  demokratik bir ebeveynlik tarzına sahip olanlar, çocuklarının uyması beklenen kurallar ve yönergeler belirler. Bununla birlikte, bu ebeveynlik tarzı çok daha demokratiktir.

Demokratik ebeveynler çocuklarına karşı duyarlıdır ve soruları dinlemeye isteklidirler. Bu ebeveynler çocuklarından çok şey beklerler ve onlara fazlasıyla yakınlık, geri bildirim ve yeterli destek sağlarlar. Çocuklar beklentileri karşılayamadığında, bu ebeveynler cezalandırmaktan ziyade daha besleyici ve affedicidir.

Baumrind, ‘’Bu ebeveynlerin çocuklarının davranışları için açık standartlar izlediklerini ve uyguladıklarını söylüyorlar. İddialılar, ancak müdahaleci ve kısıtlayıcı değiller. Bu tür ebeveynlerin disiplin yöntemleri cezalandırıcı değil destekleyici. Hem düzenlenmiş hem de kooperatif’’ olduklarını söylüyor.

Beklenti ve desteğin kombinasyonu, demokratik ebeveynlerin çocuklarının bağımsızlık, öz-denetim ve işbirlikçi gibi becerileri geliştirmesine yardımcı olur.


İzin Verici Ebeveynlik

Bazen hoşgörülü ebeveynler olarak adlandırılan izin verici ebeveynler, çocuklarından çok az talepte bulunur. Bu ebeveynler çocuklarını nadiren terbiye ederler çünkü çocuk oldukları için nispeten düşük olgunluk ve öz kontrol beklentilerine sahiptirler.

Baumrind’e göre, izin verici ebeveynler “Çocuklarının talep ettiklerinden daha duyarlıdırlar. Geleneksel değiller ve hoşgörülüdürler, olgun davranışa ihtiyaç duymazlar, önemli ölçüde öz denetime izin verirler ve yüzleşmekten kaçınırlar." İzin verici ebeveynler genellikle çocuklarını besler ve onlarla iletişim kurarlar. Bu nedenle bu bir ebeveyninkinden daha çok arkadaş statüsünde yer alır.


İlgisiz Ebeveynlik

Baumrind tarafından sunulan üç ana stile ek olarak, psikolog Eleanor Maccoby ve John Martin dördüncü bir tarz önerdiler: ilgisiz veya ihmalci ebeveynlik. Katılmayan bir ebeveynlik tarzı, çocukların istediklerine oldukça az cevap verme ve çocuklarından az talep bekleme, çocuklarına karşı oldukça az yanıt verme ve çok az iletişim ile karakterizedir.

Bu ebeveynler çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılarken, genellikle çocuklarının hayatlarından kopuktur. Çocuklarının beslendiğinden ve uyuduğundan olduğundan emin olabilirler, ancak rehberlik, yapı, kurallar ve destek açısından çok az şey sunabilirler. Bu stilin aşırı uygulanması durumlarında, ebeveynler çocuklarının önemli ihtiyaçlarını reddedebilir veya ihmal edebilir.


Ebeveynlik Stillerinin Etkisi

Baumrind’in 100 okul öncesi çocuğuyla yaptığı ilk araştırmaya ek olarak, araştırmacılar ebeveynlik tarzlarının çocuklar üzerindeki etkisi hakkında bir dizi çalışma yaptı. Bulgular arasında: 

  • Otoriter ebeveynlik tarzları genellikle itaatkar ve yetkin çocuklara yol açar, ancak bunlar mutluluk, sosyal yeterlilik ve öz saygı bakımından  eksiktirler.
  • Demokratik ebeveynlik tarzları, mutlu, yetenekli ve başarılı çocuklarla sonuçlanma eğilimindedir.
  • İzin verici ebeveynlik, genellikle mutluluk ve öz-denetim açısından düşük olan çocuklarla sonuçlanır. Bu çocukların otoriteyle ilgili sorunlar yaşamaları ve okulda kötü performans gösterme eğiliminde olmaları daha olasıdır.
  • İlgisiz ebeveynlik stilleri, tüm yaşam alanlarında en düşük sırada yer alır. Bu çocuklar öz denetimden yoksun olma eğilimindedir, öz saygıları düşüktür ve akranlarından daha az yetkinlerdir.


Demokratik Ebeveynliğin Avantajları

Otoriter ebeveynler daha makul, adil ve adaletli olarak görüldükleri için, çocuklarının ebeveynlerinin taleplerine uyma olasılığı daha yüksektir.Fakat, bu ebeveynler kuralların nedenlerini açıklamadıkları için, çocukların bu dersleri içselleştirme olasılığı daha düşüktür.

Demokratik ebeveynlerin çocukları cezalandırılmaktan korktukları için kurallara uymak yerine ( otoriter ebeveynlerde olabileceği gibi), kuralların neden var olduğunu görebilir, adil ve kabul edilebilir olduklarını anlar bu sayede kurallara uymaya çalışırlar. Neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair içselleştirilmiş duygusuna sahiptirler.

Ebeveynlerin iki ayrı ebeveynlik stili benimsemeleri ailede bir karışıklığa yol açabilir. Örneğin anne otoriter bir üslup sergilerken, baba daha izin verici bir yaklaşım sergileyebilir. Bu bazen karışık sinyallere yol açabilir. Ebeveynliğe karşı tutarlı bir yaklaşım oluşturmak için, ebeveynlerin benzersiz ebeveynlik tarzlarını birlikte kullanmayı ve birleştirmeyi öğrenmeleri çok önemlidir.


Ebeveynlik Tarzı Araştırmasının Sınırlamaları ve Eleştirileri

Ebeveynlik stilleri ve çovukların davranışları arasındaki bağlantılar, değişkenler arasındaki ilişkileri bulmaya yardımcı olan ancak kesin neden-sonuç ilişkileri kuramayan korelasyonel araştırmaya dayanır. Belirli bir ebeveynlik tarzının belirli bir davranış modeliyle bağlantılı olduğuna dair kanıtlar olsa da, çocuğun mizacı gibi diğer değişkenler de önemli bir rol oynayabilir.

Çocuğun davranışının ebeveynlik tarzlarını da etkileyebileceğine dair bazı kanıtlar da vardır. 2006’da yayınlanan bir araştırma, zor davranışlar sergileyen çocukların ebeveynlerinin zamanla daha az ebeveyn kontrolü sergilemeye başladığını tespit etti. Bu tür sonuçlar, çocukların yanlış davranma sebeplerinin, ebeveynlerinin fazla izin verici olduğundan dolayı değil zor ya da saldırgan çocukların, ebeveynlerinin çocuklarını kontrol etmeye çalışmaktan vazgeçtiğini göstermektedir.

Araştırmacılar , ebeveynlik tarzları ve çocukların davranışları arasındaki ilişkilerin bazen zayıf olduğunu da belirtmişlerdir. Çoğu durumda, beklenen sonuçlar gerçekleşmez; otoriter tarzlara sahip ebeveynlerin cüretkar veya suçlu davranışlarda bulunan çocukları varken, izin verici stilleri olan ebeveynlerin kendine güvenen ve akademik olarak başarılı çocukları olabildiği görüşmüştür. Kültürel faktörler de ebeveynlik tarzlarında ve çocuk sonuçlarında önemli bir rol oynar.


Kaynakça

Bu makale Kendra Cherry tarafından yazılmıştır. Orjinal makaleyi buradan okuyabilirsiniz.