Hızlı-Bozuk Konuşma Karakteristikleri ve Kaynakları
Tanım
Hızlı-Bozuk Konuşma (HBK) genellikle kekemeliğe eşlik eden, düşük akıcılık ve anlaşılabilirlik ile karakteristik iletişim bozukluğudur.
Açıklama
Evrensel olarak kabul edilmiş HKB tanımı henüz yoktur. Genel olarak, düşük anlaşılabilirlik ve aşağıdaki alanların biri veya birkaçında sorunlar ile sonuçlanan iletişim bozukluğudur;
- Dil
- Artikülasyon
- Akıcılık
- Konuşma hızı
- Öz-farkındalık becerileri
Karakteristik
HBK’nın karakteristikleri danışanlar arasında oldukça farklılık göstermektedir ancak tüm vakalardaki ortak karakteristik artmış konuşma hızıdır. Bununla birlikte bilinen HBK kitaplarında toplam 60’dan fazla karakteristik listelenmiştir. Yaygın karakteristikler şu şekildedir:
- Monoton ses
- Ses bozuklukları ve ses düşmeleriyle birlikte belli belirsiz, "homurtuya" benzer ses
- Bağıntılı konuşmada tek sözcüklerin az telaffuz edilmiş veya hiç telaffuz edilmeyen ses hataları veya yavaş telaffuz edilen bağıntılı konuşma
- Sözcüklerde, sözcük gruplarında veya cümlelerde seslerin yer değiştirmesi (Örneğin: "Birçok kişi" yerine "Birkoç şiki" gibi)
- Dilde eksikler
- İşitsel işleme güçlükleri
- Danışanın konuşma bozukluğunun farkında olmaması ve diğer insanlar onu anlamadığında şaşırması
Kekemelik ile HBK Karşılaştırılması
Kekemelik:
- Ses uzatmaları ve ses/hece tekrarları gibi sözcük altı seviyesindeki akıcısızlıklar
- Akıcısızlık anına bağlı olarak zorlanma/psikolojik gerginlik
- Tipik olarak kişi akıcısızlığının farkındadır ve kontrol kaybını hisseder
- Bir ses veya heceden bir sonrakine akıcı geçişte zorlanma
HBK:
- Sözcük ve söz grubu, bitmemiş cümlecikler ve başa almalar gibi ses ve hece seviyesinden büyük akıcısızlıklar
- Çok az görülen fiziksel gerginlik
- Çok az öz-farkındalık becerisi seviyesi ve konuşma hataları hakkında düşük farkındalık
- Bir dilbilgisel yapıdan diğerine veya bir sözcüksel yapıdan diğerine geçişte zorlanma ya da vereceği mesajı tutarlı ve bağıntılı vermekte güçlük
- Nadir görülen uzatma veya gergin duraksamalar
- Hızlı ve/veya aşırı çabalı konuşma hızı
- Bağlantılı konuşmada zayıf tutarlılık ve bsğıntılılığa yol açan dilsel kodlama zorlukları
- Hızlı konuşmaya bağlı artikülasyon hataları nedeniyle düşük konuşma anlaşılabilirliği
Nedenler
HBK’nın nedeni hâlâ bilinmemektedir.
Bozukluğun Tanısı
HBK, artikülasyon, dil, ses ve akıcılığı etkilediği için, değerlendirme süreci de bu alanların herbirini içermektedir.
- Danışanlar her durumda bu sorunu yaşamaz. Dikkat edilmesi ve incelenmesi gereken önemli bağlamlar: Çok-heceli sözcük listeleri okumak, paragraflar okumak ve spontan (doğal) konuşma
- Dil/konuşma örneklerinde ölçülmesi gerekenler:
- Anlaşılabilirlik
- Doğallık
- Genel konuşma hızı
- Hızın düzenliliği
- Akıcısızlıklar
- Genel artikülasyon doğruluğu
- Pragmatik dil uygunluğu
- Konuşma zorluğu algısı ve sosyal konuşma zorluğu algısı konularında danışanla görüşme
- Yazılı örnek analizi
- Tatil veya benzeri bir konu hakkında yazdığı kısa bir paragraf üzerinden;
- Yazının anlaşılabilirliği
- Harf, hece ve sözcüklerdeki eksiklerin konuşmadaki eksiklerle tutarlılığı
Tedavi
İki akıcılık düzenleme yöntemi HBK’da etkilidir: uzatılmış konuşma ve konuşma hızı düşürme.
ASHA terapi sınırlarını şu şekilde belirlemiştir:
- Konuşma hızını yavaşlatma (metronom, hız tahtaları, görsel uyaran vb. Kullanarak)
- Farkındalık arttırma
- Video veya ses kaydı kullanarak kendi konuşmalanı dinletmek ve nerede farkındalık hataları yaptığını belirlemek
- Kötü, ortalama ve iyi konuşma örnekleri hazırlamak ve günlük danışana dinlettirerek/değerlendirterek farkındalık oluşturmak
- Net, anlaşılır konuşma kullanarak
- "Aşırı-artikülasyon" çok-heceli sözcükler/neler hissettiğinin tartışılması
- İşitme kayıplı bir bireyle konuştuğunu hayal edin
- Organize edilmiş dil kullanarak
- Bir seferde tek konu üzerinde kalmasını sağlamak
- Dinleyici ile etkileşim
- Karşılıklı konuşma sırasında mantıklı sürelerde sıra alma (örneğin 30 saniyede bir)
- Konuşurken dinleyiciyi düşünme
- Aşırı akıcısızlıkların azaltılması
- Konuşmasındaki boşlukları belirleme
Aynı zamanda ebeveynlerle net anlaşılır konuşma ve organize edilmiş dil kullanımı hakkında çalışmak önemlidir.