Hızlı Bozuk Konuşma
Kekemelik, tek çeşit akıcılık bozukluğu değildir. Ancak bazı dil ve konuşma terapistleri "Hızlı Bozuk Konuşma (HBK)" terimini duymamıştır bile.
Çocukluk çağı apraksisi veya kekemelik ile karşılaştırıldığında bile hızlı bozuk konuşma hakkında fazlasıyla yetersiz bilgi vardır. Bozukluğun ne olduğu- ve ne olmadığı- hakkındaki karışıklık bozukluğun tanımı, teşhisi ve tedavisi hakkındaki yetersiz araştırma ve çalışmadan kaynaklanmaktadır.
Bu yazımızda güncel araştırmalarda edinilen sonuçlara dayanılarak bozukluk hakkındaki sıkça sorulan sorulara cevaplar verilmek amaçlanmaktadır.
1- Hızlı-Bozuk Konuşma Nedir?
HKB, göreceli olarak nadir görülen bir akıcılık bozukluğudur. Bozukluğun birincil belirtisi kişinin aşırı hızlı ve düzensiz konuşmasıdır.
Bu terim ile ilk karşılaşıldığında uzmanların akıllarında birçok soru ve şüphe oluşabilir. Birçok çocuk ve yetişkin çok hızlı ve/veya düzensiz konuşabilmektedir.
2- Yalnızca Hızlı Konuşma Değildir
Bir kişiye HBK teşhisinin koyulabilmesi için şu belirtileri göstermesi gerekmektedir;
- Kişi çok hızlı ve düzensiz konuşmalıdır; ve
- Kişinin hızlı ve düzensiz konuşmasına şu özelliklerden en azından biri eşlik etmelidir;
- Aşırı "normal akıcısızlık" (Normal ve anormal akıcısızlık arasındaki farkı burada açıklayacağız)
- Aşırı hece düşürme veya yutma (Örneğin, "televizyon" yerine "tevizyon" ya da "Ben bugün" yerine "Bün" gibi)
- Anormal prosodi (Örneğin, anormal uzunluk ve sıklıkta duraksamalar, hece vurgusu ya da konuşma ezgisi)
Bazı araştırmacılar HKB’yı "Çok-yönlü bozukluk" olarak adlandırırlar ki bu bozukluğun iletişimin birden çok yönünü (hız, anlaşılırlık, prosodi, artikülasyon, akıcılık, dil yapısı ve/veya dilin sosyal olarak kullanımı) etkilediğinin süslü söylenmesidir.
Diğer araştırmacılar HKB belirtilerini farklı gruplar altında toparladılar. Bu gruplar HKB teşhisini koymakta yardımcı olmaktadır. Bu gruplar aşağıdaki gibidir;
- Pragmatik/Sosyal Beceriler: Örneğin öz-izleme yetersizliği, kompulsif konuşma, yetersiz planlama, yetersiz sıra alma, kesilmeler
- Motor-Konuşma: Örneğin artikülasyon hataları, Aşırı çabalı veya patlamalı konuşma, İç içe geçmiş veya üst üste binmiş sözcükler, aşırı hız, yüksek sesli başlangıçları takip eden anlaşılamayan mmırıldanmalar, duraksama eksikliği
- Dil-Biliş: Düzensiz dil, sözcük bulma sorunları, birçok ünlemler ve doldurucular, konuşmadan önce düşünme, yetersiz dilbilgisi ve sözdizimi, dikkat sorunları; ve
- Motor-Koordinasyon: Dağınık el yazısı, dağınık nefes alma düzeni, sakarlık
3- Normal Konuşma ve HKB Karşılaştırma Örneği
Jane tipik bir ergendir; Sam de tipik bir gençtir, ancak HKB’sı vardır.
Jane uygun bir hız ve düzenle konuşmaktadır. Ancak Jane’in normal akıcısızlıkları bulunsa da, gayet kolay anlaşılmaktadır.
" Doktor ile ehm check-up için randevu almış olmama rağmen, ehm bence bu oldukça gereksizdi ancak ehm iş verenim ısrar etti."
Buna karşı Sam, düzensiz konuşma patlamaları ile aşırı hızlı konuşmaktadır. Düzensiz nefesleri ve birçok normal akıcısızlıkları bulunmaktadır. Anlaşılması oldukça zordur.
"Doktorla ehm check-up için ehm randevualmış ehm olmama rağmen ehm bnce ehm bu fazlasıla gereksizdi eeehm amişrenim reti."
4- HBK Nedenleri Nelerdir?
Kekemelik gibi, HKB’nun da sebebi bilinmemektedir.
Bazı araştırmacılar HKB ile bağlantılı konuşma davranışlarının tipik konuşucu davranışlarının altında yattığını düşünmektedir. Basit bir şekilde anlatmak gerekirse; HKB’lı bireyler tipik konuşan bireylerle aynı hataları yapmaktadırlar, ancak bu hataları daha sık ve daha büyük ‘kümeler’ hâlinde yapmaktadırlar.
Diğer bir grup araştırmacı ise HKB’lı bireylerin sorunlarının altında yatan sebebin basitçe fazla hızlı konuşmak olduğunu düşünmektedir. Bu durum onların telaffuzlarını organize etmek ve düzenlemek için yeterli zamanları kalmamasına sebep olmaktadır.
5- HBK Başka Bozukluklarla Birlikte Görülebilir mi?
Evet. HBK sıklıkla kekemelik, dil bozuklukları veya konuşma sesi bozuklukları ile birlikte görülür. Bazı kaynaklar HBK görülen kişilerin 2/3’ünde kekemelik de görüldüğünü söylemektedir.
Bazı HBK semptomları çocukluk çağı apraksisine benzemektedir. Yine de, çocukluk çağı apraksisinde yavaş konuşma karakteristik bir özellikken, HBK’lı bireylerde hızlı bir konuşma gözlemlenir.
6- HBK Nasıl Tedavi Edilir?
Etkili HBK tedavileri ile ilgili az sayıda çalışma yayınlanmıştır. Pratikte, HKB’yı konuşmanın anlaşılırlığını yükseltme hedefiyle semptomları hedef alarak tedavi etme eğilimindedir. Değerlendirmede belirlenen konuşma güçlüklerine göre konuşma terapisti şu konularda yardım edebilir:
- Sorun hakkında öz-farkındalığı arttırmak
- Konuşmanın öz-izlenmesini öğretmek
- Konuşma hızını yavaşlatmak
- Konuşma ritmini düzenlemek
- Ses yükseklikleri, perdeleri ve ünlü uzunlukları da dahil, vurgu düzenlerini arttırmak
- Artikülasyonlarını arttırmak
- Mırıldanmalarını azaltmak
- Sesletim ve nefes alma davranışlarını düzenlemek
- Sözdizimleri ve dilbilgileri hakkındaki bilgilerini attırmak
- Tutarlı olay dizimleri ve hikâye anlatma becerisi kazandırmak
- Sosyal iletişim becerilerini arttırmak
Bazı araştırmacılar HBK’nın kekemelik tedavi planından yarar sağladığını gözlemlemişlerdir- özellikle aynı zamanda kekeliyorlarsa- ancak bu savı destekleyen bulgular çok az sayıdadır.
