Vejetaryen Beslenmesi
Vejetaryen Beslenme Nedir?
Tarihi M.Ö 6. yy’a dayanan vejetaryen beslenme, bitkisel kaynaklı gıdaların tüketilmesini temel alan hayvansal kaynaklı gıdaların sınırlı ya da hiç tüketilmediği bir beslenme şeklidir. Genel olarak vejetaryen diyetleri fazla miktarda tahıl, bakliyat, fındık, meyve ve sebze tüketimi sağlar. Besinler açısından, vejetaryen diyetler genellikle karbonhidratlar, n-6 yağ asitleri, diyet lifi, karotenoidler, folik asit, C vitamini, E vitamini ve Mg açısından zengin fakat protein, doymuş yağ, uzun zincirli n-3 yağ asitleri, retinol, B12 vitamini ve Zn’dan fakirdir. Vegan beslenme ise B12 vitamini ve Ca açısından eksiklik gösterir.
Vejetaryen Beslenmenin Tipleri Nelerdir?
Vejetaryen beslenme, hayvansal kaynaklı gıdaların varlığına göre tiplere ayrılır.
- Fruvitarianlar, sadece meyve sebze ve kabuklu yemişleri içeren beslenme şeklidir.
- Vegan diyeti, bütün hayvansal kaynaklı besinlerin tüketilmediği beslenme şeklidir.
- Semi- vejetaryen diyeti, et tüketiminin olmadığı kanatlı eti ve su ürünlerinin sınırlı tüketildiği süt ve ürünleri ile yumurtanın yer aldığı beslenme şeklidir.
- Pesko- vejetaryen diyet, et ve kanatlı etinin olmadığı balık, yumurta ile süt ve ürünlerinin yer alabildiği beslenme şeklidir.
- Lakto- ovo vejetaryen diyeti, bitkisel beslenmenin yanında süt ve ürünleri ile yumurtayı da içerir.
- Lakto vejetaryen diyet, et balık yumurtanın olmadığı ancak süt ve ürünlerinin bulunduğu beslenme şeklidir.
- Ovo vejetaryen diyet, bitkisel kaynaklı gıdalar ve yumurtadan oluşur
Vejetaryen Beslenme ve B12 Vitamini
Bitkisel kaynaklı besinler B12 vitamini içermez; bu nedenle özellikle veganların diyetleri diyetisyen tarafından düzenlenmeli ve kontrol edilmelidir.
Spirulinada, mayada ve tepmede B12 vitamini sağlayabileceği iddia edilmiştir, ancak yapılan çalışmalarda bu besinlerde bulunan B12 vitamininin aktif olmadığı sonucuna varılmıştır. Bulunsa bile insan vücudunda kullanılmayacak formdadır.
Vejetaryen Beslenme ve Kalsiyum Minerali
Vücutta en çok bulunan kalsiyum minerali vejetaryen beslenme için önemlidir. Lakto-ovo tipi vejetaryen olanlar vejetaryen olmayanlarla benzer kalsiyum alımı söz konusu olsa da veganlarda kalsiyum alımı önerilen limitlerin altına inebilmektedir.
Vejetaryen Beslenme ve Demir Minerali
Demir, hem demir ve hem olmayan demir olarak ikiye ayrılır. Hem-demir hayvansal gıdalarda bulunur ve emilimi yüksektir. Hem olmayan demir bitkilerde bulunur fakat emilimi azdır. Vejeteryan kaynaklı alınan demirin ancak %2-20 ‘si vücut tarafından kullanılmaktadır. C vitamini demir emilimini artırdığı için bu yönüyle vejetaryenler için önem kazanır. Demir kaynaklı besinler C vitamini ile tüketilmelidir.
Vejetaryen Beslenme ve Obezite
Çalışmalar vejetaryenlerin vejetaryen olmayanlara oranla daha düşük BKİ( beden kütle indeksi) ne sahip olduklarını göstermiştir ayrıca obezite oranının vejetaryenlerde daha az olduğu da gözlemlenmiştir.
Vejetaryen Beslenme ve Kroner Kalp Hastalıkları
Hayvansal kaynaklı gıdalar toplam yağ, doymuş yağ ve kolesterol içeriği açısından kalp hastalıklarına risk oluşturmaktadır. Vejetaryen beslenme içerdiği soya proteini, meyve, sebze, tam tahıl ve yemişlerle kalp sağlığı üzerine koruyucu bir etki göstermektedir. Yapılan çalışmalarda kalp damar hastalarına vejetaryen diyetin uygulanmasının olumlu sonuç verdiği gözlemlenmiştir.
Vejetaryen Beslenmenin Faydaları | Vejetaryen Beslenmenin Zararları |
Vejetaryen beslenme kalp damar hastalıkları riskini azaltır. | Vejetaryen beslenmede anemi sık görülür. |
Vejetaryen beslenen kişilerin kan basıncı ve hipertansiyon olma riski düşüktür. | Vejetaryen beslenme B12 vitamini açısından yetersizdir. |
Vejetaryen beslenmenin antioksidan öğe içeriği yüksektir. | Vejetaryen beslenmede kalsiyum kaynakları az tüketilirse kemik sağlığı riske girmektedir. |
Vejetaryen beslenme posa içeriği ile diyabete karşı koruyucudur. | Vejetaryen beslenmede B12’nin yetersiz alımına bağlı homosistein düzeyi artar ve kalp hastalıklarının riski artar. |
Kaynakça: Appleby , P., Key, T. J., & Magdalena , S. (2006). Health effects of vegetarian and vegan diets. Proceedings of the Nutrition Society, s. 35-41.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16441942
Karabudak, E. (2012). Vejetaryen Beslenmesi. Ankara: Sağlık Bakanlığı.