Zekanın Genetik ve Çevresel Etkenleri
Zekanın belirlenmesinde genetik ve çevresel etkiler nelerdir? Bu soru, psikoloji tarihi boyunca en tartışmalı konulardan biri olmuştur ve günümüzde de tartışma konusu olmaya devam etmektedir.
Zekanın temel doğası hakkındaki anlaşmazlıklara ek olarak, psikologlar bireysel zeka üzerindeki çeşitli etkileri tartışarak çok fazla zaman ve enerji harcadılar. Tartışma, psikolojideki en önemli sorulardan birine odaklanıyor: Hangisi daha önemlidir – genetik mi yoksa çevre mi?
Genetiğin ya da Çevrenin Zekayı (IQ) Belirlemede Büyük Bir Rolü Var mıdır?
Günümüzde psikologlar hem genetiğin hem de çevrenin zekanın belirlenmesinde rol oynadığını kabul etmektedir. Asıl mesele her bir faktörün tam olarak ne kadar etkisinin olduğunu belirlenmesidir.
İkiz araştırmaları, IQ’daki varyansın yüzde 40 ila 80’inin genetik ile bağlantılı olduğunu ve bireysel IQ’ların belirlenmesinde genetiğin çevresel faktörlerden daha büyük bir rol oynayabileceğini öne sürüyor.
Zekanın genetiği hakkında dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, zekanın tek bir "zeka geni" tarafından kontrol edilmemesidir. Bunun yerine, zeka birçok gen arasındaki karmaşık etkileşimlerin sonucu oluşmaktadır. Sonrasında ise, kalıtımsal genlerin tam olarak nasıl ifade edildiğini belirlemek için genetik ve çevrenin nasıl etkileşime girdiğine dikkat etmek önemlidir. Örneğin, bir kişinin uzun boylu bir ebeveyni varsa, bireyin de uzun boylu olacağı muhtemeldir. Ancak, kişinin ulaşacağı maksimum boy beslenme ve hastalık gibi çevresel faktörlerden etkilenebilir.
Bir çocuk yüksek zeka genleri ile doğmuş olabilir, ancak o çocuk yeterli beslenme ve eğitim olanaklarına erişemediği, gerekli bakımdan yoksun bir ortamda yetiştiği takdirde, maksimum IQ seviyesine ulaşamayabilir.
Zeka Üzerine Bulunan Genetik Etkiler
- İkiz araştırmaları özdeş ikizlerin IQ seviyelerinin, ikiz yumurta ikizlerininkilerden daha benzer olduğunu göstermektedir (Plomin ve Spinath, 2004).
- Aynı evde birlikte yetiştirilen kardeşler, aynı ortamda birlikte yetiştirilen ve evlatlık olan çocuklardan daha benzer IQ seviyelerine sahiptirler (McGue ve diğerleri, 1993).
Kalıtsal özelliklere ek olarak, anne yaşı, doğum öncesi zararlı madde etkileşimi ve doğum öncesi yetersiz beslenme gibi diğer biyolojik faktörler de zekayı etkileyebilir.
Zeka Üzerine Bulunan Çevresel Etkiler
- Ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizleri, aynı ortamda yetiştirilen tek yumurta ikizlerinden daha az benzer IQ seviyelerine sahiptirler (McGue ve diğerleri, 1993).
- Okula devamın IQ seviyesi üzerinde etkisi vardır (Çeci, 2001).
- Yaşamın ilk üç ila beş ayında emzirilen 6 yaşındaki çocuklar, aynı yaştaki emzirilmeyen çocuklardan IQ testlerinde daha yüksek puan aldılar. (Kramer ve diğerleri, 2008).
Öyleyse, zeka farklılıklarını açıklayabilecek çevresel etkilerden bazıları nelerdir? Aile, eğitim, zenginleştirilmiş sosyal ortamlar ve akran grupları gibi faktörlerin tümü IQ’daki farklılıklarla ilişkilendirilmiştir. Örneğin araştırmalar, ilk doğan çocukların daha sonra doğan kardeşlerden daha yüksek IQ’lara sahip olma eğiliminde olduğunu göstermektedir.
Peki neden? Birçok uzman bunun ilk doğan çocukların ebeveynlerden daha fazla ilgi görmeleri nedeniyle olduğuna inanmaktadır. Araştırma ayrıca, ebeveynlerin daha büyük çocuklardan çeşitli görevlerde daha iyi performans göstermelerini beklerken, daha sonra doğan kardeşlerin daha az görev odaklı beklentilerle karşı karşıya kaldıklarını göstermektedir.
Kaynakça
https://www.verywellmind.com/what-factors-determine-intelligence-2795285