Konuşma Apraksisi

Konuşma Apraksisi Nedir?

Konuşma apraksisi, konuşma hareketlerinin planlanmasında yaşanan bir bozukluktur. Artikülasyon, konuşma melodisi ve ritim (prosodi) ve konuşma davranışı alanlarında kendini gösterir.

Konuşma apraksisi konuşma hareketlerinin zor başlatılması ve koordinasyonu anlamına gelir. Aynı zamanda bu bozuklukta artikülatör arama ve düzeltme davranışı, artikülatör hedeflerinin karışıklığı ve uyumsuz prosodi ile konuşmanın yavaş, genellikle heceli bir yolun kullanıldığı gözlemlenmiştir.

Artikülasyonda fonetik sapmalar veya ses bozulması görülebilir. Örneğin, /t/ sesinde aşırı nefesli bir telaffuz tespit edilebilir ve bu da daha anlaşılmaz bir telaffuza yol açar. Bazı durumlarda, bu sapma ve bozulmalar harflerin yanlış kullanımına sebep olabilir. Artikülasyon bozuklukları genellikle kelimelerin veya hecelerin başlangıcını etkiler ve genellikle artikülasyon organlarının (dudaklar, dil, çene,. . . ) arama hareketleriyle ilişkilidir. Tekrar durumunda, hatalar değişebilir, fakat  konuşma anında hataları düzeltme mutlaka  bir iyileşmeye yol açmaz.

Konuşma hızı genellikle azalır, sesli harfler geriler ve birçok hasta heceli bir konuşma şekline sahiptir. Heceleri yanlış veya aşırı net bir şekilde vurgulayarak kelime vurgularında da hatalar olabilir.

Konuşmalar normal bir şekilde anlaşılabilirken, apraksisi olan kişi kendini ifade etmekte zorlanır. Yani anlama noktasında sıkıntı yaşanmazken, konuşma ya da kendini ifade de problem yaşanır. Yorucu konuşma, hareketleri taklit etmeye, sese basmaya veya boyun ve yüz kaslarının gerginliğine yol açar.

Çocuksu Konuşma Apraksisi Nedenleri

Çocukluk çağı konuşma apraksisi motor konuşma bozukluğudur. Sebepler henüz tam olarak bilinmemektedir. Konuşma bozukluğu genellikle yaşamın üçüncü yılında belirgin olur. Bu yaşta, çocuk zaten kısa cümleler ile konuşmalıdır. Fakat konuşma apraksisi olan çocuklar henüz bunu yapamazlar.  Telaffuz ile ilgili büyük zorluklar çekerler, bu yüzden çok az konuşurlar. “Anne” ya da “Baba” gibi basit kelimeler  söyleyebilirler. Çünkü bunlar duygusal olarak önemli kelimelerdir. Konuşma apraksili bir çocuk beynindeki konuşma hareketlerini planlamada zorluk çeker. Örneğin, dil, dudak, çene ve yumuşak damak hareketlerinde problemler görülebilir. Artikülasyon organlarının karmaşık hareketleri birbiriyle mükemmel uyum sağlar. Bu ince ayar olmadan, dili anlamak zorlaşır.

Bu çocuklar konuşma organlarının hareketlerini koordine etmekte zorlanırlar. Örneğin, dil, dudak, çene ve nefes almak etkileşimi gibi. Kelimeler ve ifadeler için doğru konuşma hareketi dizilerini kaydetmeleri (programlamaları) zordur. Bu, kelimelerdeki karmaşık ses dizilerinden daha az bireysel sesleri ilgilendirir. Ne kadar uzun ve karmaşık olursa kelimeler, çocuğunuz için o kadar zordur. Yani çocuk “Bak” diyebilir ama “Lütfen bana çikolata ver” demesi çok zor olabilir.

Genetik Nedenleri

Genetik alanda iki kromozom kesit tanımlanmıştır, bu bölüm çocuksu konuşma apraksisinin gelişimini teşvik edebilir, bir yandan FOXP2 geni (kromozom 7q31’de lokalize), diğer yandan kromozom bölümü 15q11-q13. Bu genellikle sindromik hastalıklarda kullanılır ya da otistik bozukluklarda gözlenir. Özellikle sık etkilenenler down sendromlu çocuklardır .

Nörolojik Nedenleri

Genellikle bir çocuğun konuşma apraksisinin gelişimi için nörolojik bir nedenden şüphelenilir. Örneğin EEG’de gösterilebilir ince nörolojik anormalliklere dayanmaktadır. Lezyonun (bozukluğun) beyinde nerede bulunduğuna ilişkin kesin bir açıklama henüz mevcut değildir.

Metabolik Nedenleri

“Galaktosemi” metabolik bir hastalıktır. GALT geninde bir mutasyondan şüphelenilir. Bu değişiklik konuşma motoru gelişimini etkileyebilir.

Çocuklarda Edinilmiş Konuşma Apraksisi

Hipoksik beyin hasarı (oksijen eksikliği), çocukluk çağında doğum sırasında veya boğulma kazalarında edinilmiş konuşma apraksisine bir örnektir.

Artikülasyon Bozukluğu Olduğundan Şüphelenilirse Ebeveynler Ne Yapabilir?

Ebeveynler çocuklarının artikülasyonun yaşa göre geliştirilip geliştirilmediğinden emin değilse, bu konuda tedavi eden çocuk doktoruyla konuşmalıdır. Ayrıntılı bir tanı içeren konuşma terapisi reçetesi vardır ve telaffuzun ayrıntılı incelenmesine ek olarak, ebeveynlerin bir konsültasyonunu da içerir. Ancak kliniklerin veya erken müdahale kurumlarının veya sosyal pediatrik merkezlerin pediatrik polikliniklerinde, konuşma apraksisinin konsültasyonu ve tedavisi için konuşma terapistleri gibi uzman  kişiler bulunabilir.

Nedenleri

Beynin sol yarımküresinin hasar görmesinden sonra ortaya çıkabilir. Hasar bölgesi beynin konuşmadan sorumlu bölgelerine yakın olduğundan, bu apraksi genellikle konuşma bozukluklarına (afazi) yol açar. İnmeler bu konuşma apraksisinin en yaygın nedenidir. Bununla birlikte, travmatik beyin hasarı, beyin tümörleri veya enflamatuar beyin süreçlerinden de kaynaklanabilirler.

Yaygın Mıdır?

Olguların yaklaşık % 9’unda nörolojik konuşma bozukluğu varsa, konuşma apraksisi yüksek ihtimalde teşhis edilir. Sıklıkla afazi (konuşma bozukluğu) ve/veya disartri (konuşmanın motor yürütme bozukluğu) ile birlikte ortaya çıkar.

Nasıl Tespit Edilir?

Konuşma apraksisi problemi varsa, test değerlendirme sonuçlarında bu kişilerin genellikle yazılı dilinde konuşma dilinden daha iyi olduğunu gözlemlenir. Fakat bozukluk genellikle afazi ve / veya disartri ile birlikte ortaya çıktığı için, bu gözlemler her zaman çok net görülemeyebilir. Bu nedenle, tüm bozuklukların dikkate alındığı ayrıntılı bir tanı koyulmalıdır.

Hafif ve orta düzeyde olması durumunda, hiyerarşik kelime listelerinin yapılması tavsiye edilir. Vakalara bu hiyerarşik kelime listesindeki uzunlukları farklı olan (bir hece ila dört hece arası) hem anlamlı hem de anlamsız olan kelimeler tekrar ettirilir.

Şiddetli konuşma apraksisi durumunda ise seslerin, hecelerin ve/ veya kelimelerin kullanımını değerlendirmek adına rutin olarak hayatımızda yer alan kelimeleri tekrar etmesi istenir. Örneğin, haftanın günleri, sayılar vs. Bu değerlendirme yöntemleri ile konuşma apraksisi problemini ne düzeyde yaşadıkları tespit edilir.

Konuşma Apraksisi Nasıl Tedavi Edilir?

Konuşma apraksisinin tedavisinde hastalığın şiddetine ve odağına bağlı olarak çeşitli terapi yöntemleri mevcuttur.

Hafif veya orta düzeyde konuşma apraksilerinde, heceler konuşma yapı taşları olarak kabul edildiğinden artikülasyon tedavisi doğrudan hece ve kelime düzeyinde başlamalıdır.

Şiddetli konuşma apraksisi varsa, bireysel sese dayalı terapi yaklaşımlarına yer vermek gerekebilir. Ancak, yeniden kullanılabilir sesler mümkün olduğunca hızlı bir şekilde heceler ve kelimelerle birleştirilmelidir.

Dil ve dudak hareketleri eğitimi artikülasyonun iyileştirilmesinde yardımcı değildir. Bu nedenle konuşma apraksisinin tedavisi doğrudan telaffuzun kendisine yönelik olmalıdır. Konuşma veya vurgu akışındaki bozukluklar ek olarak ele alınmalıdır. Bu amaçla konuşma hızını artırmak için stres egzersizleri yapılabilir.

 

Kaynak:

Bu makale DİLGEM stajyeri ve Almanya Potsdam Üniversitesi Dil ve Konuşma Terapisi 3.sınıf öğrencisi Buket Temel tarafından yazılmıştır. Bu makalede faydalanılan kaynaklara bu kaynaklardan ulaşabilirsiniz.