Otizm Nedir?

Otizm Nedir?

Otizm, sosyal iletişimde, gelişimsel dilde ve tekrarlayıcı davranışları içinde barındıran iletişim becerilerindeki bozukluk olarak nitelendirilen karmaşık nöro-davranışsal bir durumdur. Belirtilerin çeşitliliği nedeniyle, bu duruma Otizm Spektrum Bozukluk (OSB) adı verilir. Semptomlar, beceriler ve bozulma düzeyi olarak çok çeşitlilik gösterir. OSB, normal yaşamı kısıtlayan yetersizlikten, kurumsal bakım gerektirebilen yıkıcı sakatlığa kadar bir yelpazede kendisini gösterir.

Otizmi olan çocuklar iletişim kurmakta zorlanırlar. Başkalarının ne düşündüğünü ve hissettiğini anlamak konusunda zorluk yaşarlar. Bu durum kendilerini, kelimelerle veya jestlerle, yüz ifadeleriyle ve dokunuşla ifade etmelerini çok zorlaştırır.

Çok hassas olan otizmli çocuklar, başkalarına normal görünen sesler, dokunma, ve kokular nedeniyle ciddi sıkıntı yaşayabilirler. Otistik çocuklar sallanma, el çırpma gibi tekrarlayan, klişeleşmiş vücut hareketlerine sahip olabilirler. İnsanlara alışılmadık tepkiler verebilirler. Ayrıca, nesnelere bağlanma, değişime direnç, saldırgan ve kendine zarar verici davranışlar sergileyebilirler. Bazen çevrelerindeki insanları, nesneleri veya etkinlikleri fark etmiyor gibi görünebilirler.

Otizmi olan insanların bir dereceye kadar bilişsel bozuklukları vardır. Çoğu tipik bilişsel bozukluğun tersine, otizmli bireyler dengesiz beceri gelişimi gösterirler. Başkalarıyla iletişime geçme gibi komünikasyon alanlarında sorun yaşayabilirler. Fakat aynı zamanda, çizim yapma, müzik, matematik problemleri çözme ya da ezber yapma konularında fazlasıyla gelişmiş becerilere sahip olabilirler.

Otizmin semptomları tipik olarak yaşamın ilk 3 yılında açığa çıkar. Bazı çocuklarda doğum sırasında bazı işaretlerle kendisini gösterir. Bazılarında ise başlarda normal gelişim gösterir, fakat semptomlar 18-36 ay arası aniden kötüye gitmeye başlar. Otizm, erkeklerde kızlardan dört kat daha yaygındır. Irksal, etnik veya toplumsal sınırlarla ilişkili bir konu değildir.

Otizmin arttığı söyleniyor; fakat, bu artışın teşhis edilmesindeki değişikliklerle alakalı olup olmadığı veya hastalığın görülme sıklığında bir artış olup olmadığıyla bağlantılı olduğu konusunda kesinlik yoktur.

Otizm spektrumu çok geniş çaplıdır. Bazı kişilerde çok dikkat çeken sorunları olabilirken, diğerlerinde olmayabilir. Ortak konu ise sosyal becerilerde, iletişim ve davranış konularındaki farklılıklardır.

Sosyal Beceriler: Otistik bir çocuk, başka insanlarla etkileşime girme konusunda zorluklar yaşar. Sosyal becerilerdeki problemler, en genel işaretlerden bazılarıdır. Başkalarıyla yakın ilişki kurmak isterseler de bunun nasıl olacağı konusunda bir fikirleri yoktur. Eğer bir çocukta belirtiler varsa, muhtemelen 8-10 aylıkken bazı sosyal semptomlar gösterebilir. Bunlar şu şekilde olabilir;

  • İlk yaşında ismine cevap vermeyebilir.
  • Diğer insanlarla oynamak, bir şeyler paylaşmak veya konuşmak onların ilgisini çekmez.
  • Yalnız olmayı tercih ederler.
  • Fiziksel teması reddederler.
  • Göz temasından kaçınırlar.

 

İletişim: Otistik bireylerin yaklaşık %40’ı her zaman konuşmaz, %25-30 kadarının dil becerilerinde sorun yaşarlar. Bazı çocuklar geç konuşurlar. Birçoğunun iletişim ile ilgili bazı problemleri vardır. Bunlar;

  • Gecikmiş konuşma ve dil becerileri
  • Düz, robotik konuşma sesi
  • Aynı cümleyi defalarca tekrarlamak
  • Zamirlerle ilgili problemler (örneğin, ‘ben’ yerine ‘sen’ demek)
  • İşaret etmek veya el sallamak gibi genel hareketleri nadiren kullanmak ya da kullanmamak ve bunlara cevap vermemek
  • Soru cevaplarken veya konuşurken konuya devam edememe
  • Şakayı veya iğnelemeyi tanımlayamamak

 

Davranış Kalıpları: Otistik çocuklar olağandışı görünen veya tipik olmayan şekilde hareket ederler. Buna örnek olarak;

  • El çırpma, sallanma, dönme gibi tekrarlayıcı davranışlar
  • Sürekli hareket ve aşırı davranış
  • Spesifik rutinler ve ritüeller
  • Dokunma, ışık ve sese karşı aşırı hassasiyet

 

Teşhis Nasıl Koyulur?

Erken tanı otizm spektrum bozukluğu olan çocukların yaşamlarında çok büyük fark yaratabilir.

Ancak OSB teşhisi koymak her zaman kolay değildir. Laboratuvar testi yoktur, bu yüzden doktorlar çok küçük çocukların davranışlarını gözlemlemeye ve ailelerin endişelerini dinlemeye odaklanırlar.

OSB’nin çok çeşitli semptomları vardır. Spektrumda olan bazı insanlar ciddi zihinsel engellidirler. Bazıları ise oldukça zekidir ve bağımsız olarak yaşayabilirler.

Değerlendirme genellikle, çocuğunuzun bilişsel düzeyi, dil becerisi, ve yemek yeme, kendi giyinme, banyoya girme gibi yaşam becerilerini kontrol etme üzerinedir.

Çocuğunuzun OSB olduğuna dair belirti var ise, aşağıda bahsedilen iki kategoriye de sahip olması gerekir.

  1. İletişim ve sosyal etkileşim ile ilgili zorluklar. OSB olan çocuklar için, göz teması kurmak, sosyal ipuçlarını okumak, insanların tepkileri arasında bağlantı kurmak veya sohbet etmek zordur. Ayrıca, spor yapmak, çizim yapmak ve yazmak gibi şeyler için gerekli kas becerileri ile ilgili sorunlar yaşarlar.
  2. Sınırlı ve tekrarlayan davranış kalıpları. OSB olan çocuklar, bedenlerini sallayabilir, cümleleri tekrarlayabilir veya rutindeki değişiklere karşı altüst olabilirler. Genellikle bir konuyla yakından ilgilenirler. Ayrıca, duyusal sorunlar yaşarlar.

 

Otizm Tedavileri

Tedavi şekli çocuğun bireysel ihtiyaçlarına bağlıdır. OSB bir spektrum bozukluğu olduğu için (yani bazı çocuklar hafif semptomlar gösterirken, bazılarının ise ciddi semptomlar göstermesi) çok çeşitli tedavi şekilleri vardır. Bu tedavi şekilleri, konuşma ve davranışları iyileştirmek ve geliştirmek için farklı tür terapiler içerir, hatta bazen ilaç tedavisi yardımcı olarak kullanılır. Çocuğun yararlanabileceği tedaviler, durumuna ve ihtiyaçlarına bağlıdır, fakat amaç aynıdır; semptomları azaltmak ve gelişimine destek olmak.

 

Davranış ve İletişim Tedavileri

  1. Uygulamalı Davranış Analizi (UDA): UDA, çocuğun olumlu davranışları öğrenmesine ve olumsuz davranışları azaltmasına yardımcı olmak için okullarda ve kliniklerde sıklıkla kullanılır. Bu yaklaşım, çok çeşitli becerilerin gelişmesi için kullanılır.
  2. Gelişimsel, Bireysel Farklılıklar, İlişki Temelli Yaklaşım (DIR): Bu tür tedaviler Floortime olarak bilinir. Bunun nedeni, çocuğu yere oturtarak sevdiği aktiviteleri yapmak ve onunla yerde oyunlar oynanır. İletişim kurma ve duygular konusundaki becerileri çocuğa öğreterek duygusal ve zihinsel olarak gelişmesi desteklenir.
  3. Otistik ve İletişim Engeli olan Çocukların Tedavi ve Eğitimi (TEACCH): Bu tedavi şeklinde, çocuğun giyinmek gibi günlük becerileri öğrenmesine yardımcı olmak için resimli kartlar gibi görsel ipuçları kullanılır. Bilgi, küçük adımlara ayrılır böylelikle daha kolay öğrenilebilir.
  4. Resim Değiş-Tokuşuna Dayalı İletişim Sistemi (PECS): Bu, bir diğer görsel-temelli tedavi şeklidir, fakat resim kartları yerine semboller kullanılır. Çocuk, soru sormayı ve özel sembollerle iletişim kurmayı öğrenir.

Duyu Bütünleme Terapisi

Eğer çocuk, belirli seslere, dokunulmaya veya parlak ışıklara karşı duyarlıysa bu tedavi şekli onun bu tür duyusal bilgilerle nasıl baş etmesi gerektiği konusunda yardımcı olur.

 

İlaç

OSD için belirli bir tedavi şekli veya güncel olarak kullanılan ilaç tedavisi yoktur. Ancak, bazı ilaçlar depresyon, nöbetler, uykusuzluk veya odaklanmada problem yaşama gibi konularda yardımcı olabilir. Araştırmalar, ilacın davranışsal terapilerle birleştirildiğinde en etkili yöntem olduğunu göstermektedir.

 

Beslenme

Uzmanlar, OSD olan çocuklar için herhangi bir özel diyet önermemektedir, ancak uygun beslenmenin sağlanması önemlidir. Bazen aileler, semptomların iyileşmesine yardımcı olmak için glüten gibi yiyecekleri listeden elimine ederler.

Fakat, glüten veya kazeinin (buğday ve süt ürünlerindeki proteinler) çocukların diyetlerinden çıkarılmasına dair veya süt ürünleri gibi gıdaları sınırlandırmanın çocukların kemik gelişimini önleyebileceğine dair yapılmış herhangi bir araştırma yoktur.

OSD olan çocuklar, olmayan çocuklara göre daha ince kemiklere sahiptirler, bu yüzden kemik-yapıcı yiyecekler önemlidir.

 

Kaynakça

Bu çeviri Uzman Klinik Psikolog Nuran Günana tarafından yapılmıştır.