Öğretmenler İçin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Öğrencilere Etkili Müdahale Stratejileri

Okul öncesi dönem ve okul dönemindeki çocukların eğitim hayatını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyen bir rahatsızlıktır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), okul çağındaki çocukların yüzde 3 ila 5’inde görülür, bu da onu çocuklar arasındaki en yaygın psikiyatrik bozukluk yapar.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun özellikleri, ağırlıklı olarak hiperaktif ve dürtüsel davranışlar, dikkatsiz davranışlar veya her ikisinin bir kombinasyonunu sergileyen çocuklardaki farklılıkları yakalayan belirli alt tiplere ayrılabilir.

Bazı çocuklar esasen dikkatsiz davranışlar sergilerken ve bazı çocuklar esas olarak hiperaktif davranışlar sergilediği için, tüm tedaviler DEHB teşhisi konan tüm çocuklar için eşit derecede yarar sağlamaz. Davranışlar gelişim sürecinde değişme eğiliminde olsa da, DEHB’si olan çoğu çocuk yetişkinlikte de semptomlar yaşamaya devam edecektir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun belirtileri evde ve okulda önemli bozulmalara neden olur ve saldırganlık, uyumsuzluk gibi bir takım davranış güçlükleriyle ilişkilendirilir. Ayrıca araştırmalar, DEHB’si olan çocukların sosyal olarak reddedilme ve akranlarıyla daha büyük zorluklar yaşama olasılıklarının, tipik olarak gelişen sınıf arkadaşlarına göre daha yüksek olduğunu göstermektedir.

DEHB’li çocuklar için pek de olumlu olmayan Prognoz göz önüne alındığında, ampirik olarak desteklenen akademik yöndeki müdahalelerin erken, özellikle ilkokul yıllarında uygulanması zorunludur.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan öğrenciler için en yaygın müdahaleler arasında psikotrop ilaçlar ve ev ve okul ortamlarında uygulanan davranışsal stratejiler yer alır. Uyarıcı ilaçlar sıklıkla DEHB semptomlarını azaltmak için kullanılsa da, farmakolojik tedavi DEHB’si olan öğrencilerin karşılaştığı çoklu, kronik güçlüklerin ele alınmasında nadiren yeterlidir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunu olan çocuklar için uygulanabilecek  etkili okul temelli müdahale stratejilerinin akademik alanda etkinliği yapılan birçok çalışma  ile kanıtlanmıştır. İşte etkili strateji önerilerinden bazıları.

1. Davranışsal Müdahele:

   Davranışsal müdahaleler, bu bozukluğu doğrudan ele alan çevrede yapılan değişiklikleri içerir. Öğretmenlerin sınıf içinde kullanabilecekleri bazı davranışsal müdahele örnekleri şunlardır;

• Sınıf kuralları koymak: Kurallar az sayıda olmalı, olumlu bir şekilde ifade edilmeli (yani, öğrencilere sadece kaçınılması gereken davranışları değil, ne yapmaları gerektiğini söylemeli) ve tüm öğrencilerin görebileceği şekilde asılmalıdır. Kurallar başlangıçta ve yıl boyunca periyodik olarak net bir şekilde açıklanmalıdır. Ayrıca, öğretmenler sınıf kurallarına uyan öğrencileri sık sık övmelidir. DEHB’si olan çocukların daha yakın yerlere asılmış kurallara (örneğin, sıralarına yapıştırılmış bir dizin kartına basılı) ihtiyaç duyabilir ve kurallara uyarken daha sık övgü sağlanmalıdır.

• Ödevleri basitleştirmek: DEHB’si olan öğrenciler için sıklıkla önerilen başka bir öncül temelli strateji, ödevlerin uzunluğunu ve/veya içeriğini değiştirerek görev taleplerini azaltmaktır. Bir ödevin uzunluğunu öğrencilerin dikkat sürelerine uyacak şekilde azaltmak, görev dışı, rahatsız edici davranışları azaltabilir. Ayrıca görevlerin tamamlanmasına bağlı olarak öğretmen övgüsü eşlik etmelidir. Öğrenciler daha kısa ödevlerde başarı gösterdikçe, ödevlerin süresi kademeli olarak artırılabilir ve böylece görevle ilgili davranışlar sınıf normlarına uyacak şekilde şekillendirilebilir.

• Seçim şansı vermek: Etkili bir diğer strateji sınıf ödevleri verildiğinde öğrencilere görev seçenekleri sunmaktır. Çeşitli seçeneklerin tümü benzer sonuçlara yol açmalıdır; örneğin öğrenciler, tümü aynı özel akademik becerinin pratiğini içeren olası ödevler listesinden bir ödev seçebilirler. Daha önce yapılan araştırmalarda DEHB olan birkaç öğrenci için seçim yapmanın etkilerini incelenmiştir. Öğrencilere ödev seçenekleri sunulduğunda, öğretmenlerin belirli ödevleri seçtiği sınıf oturumlarına göre daha yüksek görev katılımı oranları ve daha düşük rahatsız edici davranış sıklığı gösterdikleri gözlemlenmiştir.

• Ödülleri bireyselleştirmek: Davranışı pekiştirmek için verilen ödüllerin belirli bir çocuğu motive edeceğini varsaymak yerine, ödüller öğrencinin tercihlerine ve ilgi alanlarına göre bireyselleştirilmelidir. Ayrıca, çocukların aynı pekiştireçlerden sıkılmaması veya kayıtsız kalmaması için belirli ödüller zaman içinde dönüşümlü veya çeşitlendirilmelidir.

2. Öz Düzenleme Müdahaleleri: Öz-yönetim (veya öz-düzenleme) müdahaleleri, DEHB’si olan öğrencileri kendi davranışlarını izlemeye, değerlendirmeye ve/veya pekiştirmeye teşvik eder.

• Öz-düzenlemeyi öğretmek: Öz düzenlemeye bir örnek olarak, DEHB’si olan öğrencilere bir Likert ölçeği (zayıftan mükemmele değişen) kullanılarak düzenli aralıklarla sınıf davranışlarını ve iş performanslarını değerlendirmeleri öğretilebilir. Öğretmenler, öğrenci performansını değerlendirmek için aynı Likert ölçeğini kullanır. Öğrenciler daha sonra öz değerlendirme puanlarının öğretmen puanlarıyla eşleşme derecesine göre ve performanslarına bağlı olarak takviye alırlar. Öğrenciler, öğretmen derecelendirmelerini eşleştirmede ve sınıf davranışını geliştirmede başarı gösterdikçe, öğretmen derecelendirmeleriyle gerekli eşleştirmelerin sıklığı kademeli olarak azaltılır ve sonunda yalnızca kendi derecelendirmeleri kullanılır.

• Kendi davranışlarını izlemeyi öğretmek: Özellikle etkili ve uygulanabilir bir strateji, DEHB’si olan öğrencilere kendi davranışlarını izlemeyi öğretmektir. Bazen davranışı tutarlı bir şekilde izleme eylemi iyileştirmelerle sonuçlanır. Kendini izleme, diğer davranışları (örneğin, görev başında, sınıf çalışmasını tamamlama) teşvik etmek için ve çeşitli yaş gruplarında başarılı bir şekilde kullanılmıştır; bu, daha hafif düzeyde DEHB olan öğrenciler için özellikle etkili bir stratejidir.

3. Akademik Müdahaleler

• Talimat vermek: Etkili bir akademik müdahale, iyileştirme gerektiren ilgili becerilerde öğretmen aracılı doğrudan öğretim sağlamaktır. Örneğin öğretmenin ders sırasında not tutulması yada testin çözülmesi için direk talimat vermesi ve uyarması buna örnektir.
• Akran eğitimi: Matematik, okuma veya hecelemede sınıf çapında akran eğitimi, yalnızca DEHB’si olan öğrenciler için değil, tüm öğrenciler için görev katılımını ve test performansını artırmak için kullanılabilir.

4. Ev-Okul İletişim Programları: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların ortamlarda önemli zorluklar yaşadıkları göz önüne alındığında, ev-okul iletişim programları kapsamlı bir tedavi planının önemli bileşenleridir. Günlük karne sistemi(DRC), etkili bir ev-okul iletişim programının bir örneğidir.  DRC’ler, öğrencilere ve velilere sınıf performansıyla ilgili devam eden geri bildirimleri içerir ve çeşitli önemli davranışları hedefleyebilir.

5. İşbirlikçi Danışmanlık: İşbirlikçi danışma, bir sorunu tanımlamak ve müdahaleler geliştirmek için iki ortak (örneğin, okul psikoloğu ve sınıf öğretmeni) arasında eşit bir ortaklığı içerir. Çeşitli araştırmalar, yoğunluğu ne olursa olsun, işbirliğine dayalı danışmanlığın DEHB’si olan öğrencilerin çoğu için etkili akademik müdahalelere yol açtığını göstermiştir.

Bu stratejiler, özellikle sınıf ortamlarında akademik ve davranışsal işleyişi doğrudan ele almak açısından, psikotrop ilaçlara ve/veya ev tabanlı davranışsal müdahalelere faydalı yardımcılardır.

Bu nüfus için okul temelli müdahaleleri tasarlarken ve uygularken dikkate alınması gereken üç önemli ilke vardır. Tedavi planları hem proaktif (yani öncül temelli) hem de reaktif (yani sonuca dayalı) davranışsal müdahaleleri içerecek şekilde dengelenmelidir.

İkinci olarak, değerlendirme verileri okul yıllarında ve okul yılları boyunca müdahaleleri tasarlamak, değerlendirmek ve değiştirmek için kullanılmalıdır. Son olarak, sınıf öğretmenlerinden müdahale için tüm sorumluluğu üstlenmelerinin istenmemesi için tedaviyi sağlamak için birden fazla arabulucu (örneğin, akranlar, bilgisayar teknolojisi ve DEHB’li öğrenciler) kullanılmalıdır.

Kaynakça:

ŞUBELERİMİZ