JASPER (Ortak Dikkat, Sembolik Oyun ve Etkileşime Katılımın Düzenlenmesi), Dr. Connie Kasari tarafından Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles (UCLA) Otizm Araştırma ve Tedavi Merkezi’nde geliştirilmiş, gelişimsel ve davranışsal prensiplerin bir kombinasyonuna dayanan bir müdahale yaklaşımıdır.

Bu müdahale modeli, sosyal-iletişim temellerine (ortak dikkat, taklit, oyun) odaklanır, sosyal-iletişimin sıklığını ve karmaşıklığını artırmak için doğalcıl stratejiler kullanır ve ebeveynler ile öğretmenleri müdahalenin uygulayıcıları olarak sürece dahil eder. Böylece farklı ortam ve etkinliklerde genelleme sağlanır ve elde edilen kazanımların sürdürülmesi güvence altına alınır.

Dr. Kasari ve çalışma arkadaşları bu yaklaşımı bir dizi hedefe yönelik ve modüler araştırmalarda test etmiştir. İlk randomize kontrollü çalışmada, uygulamalı davranış analizi temelli bir erken müdahale programından 58 okul öncesi otizmli çocuk seçilmiş ve bu çocuklara ortak dikkat ve oyun becerileri öğretilmiştir.

Bu çalışma, çocuk merkezli bir tedavi yaklaşımının, erken sosyal-iletişim eksiklikleri (ortak dikkat ve oyun) üzerine odaklanarak, bu temel eksikliklerde iyileşme sağlayabileceğine ve aynı zamanda çocuğun dil kullanımını artırabileceğine dair umut verici kanıtlar sunmuştur (Kasari ve ark., 2006, 2008, 2012) ve bu sonuçlar 5 yıl boyunca izlenmiştir.

Araştırmacılar, JASPER yaklaşımını farklı yaş gruplarındaki çocuklarda (bebeklerden okul çağındaki çocuklara) ve farklı ortamlarda (klinik, ev, okul) test etmeye devam etmektedir.

Felsefe / Temel İlkeler

Otizmli çocuklar, deneyimi paylaşmak amacıyla başkalarıyla dikkati koordine etmede belirgin zorluklar gösterirler. Bu dikkat koordinasyonu, ortak dikkat (joint attention) olarak adlandırılır ve otizmli küçük çocuklarda hem mevcut hem de gelecekteki dil becerileriyle ilişkilidir. Ortak dikkatin daha sonraki dil becerilerini geliştirdiğine dair artan kanıtlar ışığında, JASPER tedavisi, ASD’li çocuklarda temel eksiklikleri geliştirmek amacıyla geliştirilmiştir.

JASPER yaklaşımı dört ana hedeften oluşur:

1.     Ortak Dikkat (Joint Attention):

JASPER stratejileri, çocukların ortak dikkat becerilerini geliştirmeyi amaçlar; yani nesneler ve insanlar arasında dikkat koordinasyonunu deneyimi paylaşmak amacıyla sağlamaktır. Örnekler: insanlar ve nesneler arasında bakış değiştirmek, göstermek, işaret etmek. Tipik çocuklarda ortak dikkat doğal olarak gelişirken, otizmli çocuklar bu becerileri aktif olarak öğrenmelidir. Çalışmalarımız, ortak dikkat becerileri modellediğinde ve doğrudan öğretildiğinde, otizmli çocukların daha fazla ortak dikkat kullandığını göstermektedir. Bu durum, artmış etkileşim ve öğrenme ile sonuçlanır.

2.     Sembolik Oyun (Symbolic Play):

JASPER’ın birincil hedeflerinden biri, çocukların oyun becerilerinin çeşitliliğini artırmaktır. Uygun oyun davranışları modelleme ile gösterilir, oyun rutinleri içinde ortak dikkat desteklenir ve oyun türlerinde daha fazla çeşitlilik teşvik edilir. Amaç, çocuğun oyun çeşitliliğini ve esnekliğini artırmak ve daha yüksek düzeyde oyun becerilerine ulaşmasını sağlamaktır. Sembolik oyuna ulaşmak nihai hedef olsa da, çocuğun gelişim düzeyine göre fonksiyonel oyun da hedeflenir.

3.     Etkileşim / Katılım (Engagement):

JASPER, çocukların başkalarıyla etkileşim durumunu geliştirmek için çeşitli stratejiler kullanır. Amaç, çocuğu nesnelere odaklı veya ilgisiz halden, başkalarıyla yüksek düzeyde ortak etkileşime geçirecek şekilde desteklemek ve oyun çeşitliliğini ve esnekliğini artırmaktır. Katılımın artması, sosyal iletişim ve öğrenme için daha fazla fırsat sağlar.

4.     Düzenleme (Regulation):

Bu yaklaşım, duygu ve davranış düzenlemesinin önemini vurgular. Öğrenmeyi engelleyen kendini uyarıcı davranışlar, katılım eksikliği ve düzen bozukluğunu ele almak için çeşitli stratejiler uygulanır.

Yöntemler:  Her JASPER oturumunun amacı, ortak katılımı artırmak, oyun becerilerini çeşitlendirmek ve geliştirmek ve sözlü ve sözsüz iletişimi desteklemektir.

İlk olarak, çocuk bir dizi değerlendirmeden geçirilir; bu değerlendirmeler ortak dikkat, oyun ve katılım düzeylerini ölçer ve böylece müdahale için uygun hedefler belirlenir. Ardından, yetişkin (öğretmen, yardımcı personel, terapist veya ebeveyn) ve çocuk, eğitimli bir uzmanla genellikle haftada iki kez olacak şekilde bir dizi oturum yapar ve JASPER stratejilerini öğrenir. Yetişkin, çevresel düzenlemeleri ayarlamayı, modelleme ve taklidi dengelemeyi, ve gerektiğinde dil ve oyun rutinlerini genişletmeyi öğrenir; böylece oyun sırasında ortak dikkat ve katılım teşvik edilir.

Temel JASPER stratejileri:

·       Modelleme (Modeling): Ortak dikkat, dil ve oyun davranışlarını gösterme

·       Hiyerarşik ipuçları (Prompting hierarchies): Ortak dikkat, dil ve oyun davranışları için

·       Taklit etme (Imitating): Ortak dikkat, dil ve oyun davranışlarını taklit etme

·       Genişletme (Expanding): Ortak dikkat, dil ve oyun davranışlarını geliştirme

·       Dil hızını çocuğa uyarlama (Pacing adult language): Yetişkinin dilini çocuğun dil hızına uyarlama

·       Oyun rutinlerini çocuğun ilgisine göre ayarlama (Adjusting play routines)

Bu oturumlar, doğalcıl bir oyun ortamında, yapı ve esnekliğin dengelendiği bir biçimde yürütülür. Esneklik, yetişkinin sürekli olarak çocuğun yönlendirmesini takip etmesi, çocuğun ilgisini çeken oyuncaklarla oynaması, dikkatini gerektiği şekilde değiştirmesi ve dil ile oyun davranışlarını taklit etmesi anlamına gelir. Yapı ve destek ise, yetişkinin çocuğun katılımını artırmak için çevresel düzenlemeleri sık sık yeniden yapması ve ayarlaması gerekliliğini içerir.

Yetişkin, dil hızını çocuğa uyarlamayı ve yönlendirici dil kullanmaktan kaçınmayı öğrenir (ör. emirler, talepler, test soruları). Yorum yaparak (ör. nesneleri etiketleme) yönlendirmek yerine, yetişkin fonksiyonel dili modelleyerek çocuğun spontan dil kullanımını teşvik eder.

Uygulamalar: JASPER, 12 aydan 8 yaşa kadar, farklı gelişimsel yeteneklere sahip birçok çocukta ampirik olarak test edilmiştir. Bu yaklaşım, ebeveynler, öğretmenler, yardımcı personel ve klinisyenler tarafından uygulanabilir. JASPER, diğer davranış temelli terapilerle birlikte etkili bir şekilde çalışır ve kaynaştırma sınıfları, özel eğitim sınıfları ile evde günlük aktivitelere doğal bir şekilde entegre edilebilir. Tek gereken materyaller, çocuğun gelişim düzeyine uygun oyuncaklar veya aktivitelerdir.

Orjinal Metin: Joint Attention, Symbolic Play and Engagement Regulation (JASPER) - Dr. Connie Kasari

https://www.abagroup.org/jasper

Çeviren: Madina Sadigova